منشور فاطمی و جریان سازی تاریخی
برخی کارشناسان دینی معقتدند خطبه فدکیه حضرت زهرا (س) منشوری از معارف دینی است و برخی هم این خطبه را خطابه ای سیاسی و اجتماعی می دانند که جریانی را در طول تاریخ اسلام شکل داده است.
به گزارش خبرنگار معارف ایرنا حضرت فاطمه زهرا (س) بعد از رحلت رسول خدا (ص) به منظور بازپس گرفتن فدک در مسجد النبی حضور پیدا کرده و خطبه ای را در بین مردم بیان نمودند. آن حضرت در این خطبه علاوه بر تصریح به مالکیت نسبت به فدک و طلب حق خود در پیش روی مردم به دفاع از حق حضرت علی (ع) پرداختند، منابع شیعه و اهل سنت متن این خطبه را نقل کرده اند. برخی کارشناسان دینی معتقدند این خطبه حضرت زهرا (س) که به خطبه فدکیه معروف شده، یک منشور فاطمی است که فقط بخشی از آن به مبحث فدک اختصاص دارد و بقیه آن درباره معارف اسلامی است.
حجت الاسلام جلال نوری کاخکی به خبرنگار معارف ایرنا اظهار داشت: بسیاری این گونه تصور می کنند که مبحث خطبه فدکیه، فقط مسئله فدک است؛ در حالیکه غلبه مبحث در این خطبه با احقاق حق و مطالب گرانبها و منشوری از معارف دینی است که فاطمه زهرا (س) تبیین کردند.
وی از این خطبه بعنوان منشور فاطمی یاد کرد و اظهار داشت: حضرت زهرا (س) فقط در یک بخش از خطبه به مسئله فدک می پردازد و بقیه آن به مطالبی همچون معارف اسلامی، جایگاه قرآن، امامت و ولایت اختصاص دارد.
نوری پیشنهاد کرد این خطبه به نام خطبه حضرت زهرا (س) نامیده شود و اضافه کرد: محور این خطبه عبارت است از حقایق معرفت شناختی که به شکلی ترسیم وضعیت جامعه شناسی سیاسی آن زمان هم می باشد.
حجت الاسلام مجتبی عباسلو هم در این حوزه به ایرنا اظهار داشت: بعد از رحلت رسول اکرم (ص) در سال دهم هجرت، فاطمه زهرا (س) در مسجدالنبی حاضر شده و به دادخواهی از ولایت پرداختند و با قرائت خطبه ای معروف به فدکیه، بعد از حمد و ثنای الهی، بعثت پیامبر (ص) را یادآور شدند. سپس به خصوصیت های امیرمومنان (ع) اشاره کردند. آنگاه دختر رسول الله (ص) یاران پدرش را به شدت سرزنش کرده و با استناد به آیات قرآن، مبحث را به قیامت واگذار کردند.
وی اضافه کرد: حضرت زهرا (س) به رغم شدت حجب و حیا و تحفظی که از حضور در بین نامحرمان داشتند، بعد از وفات پدرش احساس خطر کرده و خودشان وارد صحنه می شوند و از مقام ولایت دفاع می کنند در حالیکه بزرگان و افراد سابقه دار در دین باید می آمدند و به پشتیبانی از علی (ع) برمی خاستند.
توصیه های اخلاقی در لابلای کلام حضرت زهرا (س) را نباید به اصل کلام ایشان که اعتراض به عافیت طلبی اهل مدینه و عدم یاری امیرمومنان (ع) در غصب حق خلافتشان بود، غلبه داد و آن حضرت بیان معارف عقیدتی و سفارش های اخلاقی را مقدمه ای برای مبحث اصلی قرار دادند.
حجت الاسلام نوری درباره حضور فاطمه زهرا (س) در مسجد النبی اظهار داشت: مسجد مدینه بعنوان مرکزی برای دادخواهی در زمان رسول خدا (ص) مطرح بود که طبق رویه ای اگر کسی شکایتی داشت به مسجد آمده و شکایت خویش را نزد پیامبر (ص) مطرح می کرد. حضرت زهرا (س) هم بعنوان یک معترض به حوادثی که اتفاق افتاده بود، در مقابل مردم حاضر شد و این سخنرانی بلیغ و شیوا را مطرح نمودند.
حضرت فاطمه زهرا (س) حقایقی را بیان می کند و مردم را مخاطب قرار می دهد و در اینجا بعنوان همسر امیرمومنان(ع) و کسی که به امر خدا منصوب شده، به مسلمانان مدینه تاکید می کند که «شما باید دین را حفظ کنید و امانتدار باشید.»
برخی دیگر از کارشناسان معتقدند خطبه حضرت زهرا (س) یک خطبه سیاسی و اجتماعی بوده تا یک جریان سازی تاریخی صورت گیرد. طهورا نوروزی پژوهشگر فقه و حقوق اسلامی از خطبه حضرت فاطمه (س) بعنوان مهم ترین خطبه سیاسی و اجتماعی یاد کرد که دختر رسول خدا (س) با طرح مطالب خداشناسی و زمینه های توحیدی به بیان مسائل اجتماعی و سیاسی پرداختند و بیان چنین خطبه ای با آن ادبیات شفاف بسیار اثرگذار در آن زمان غبارآلود بود.
حضرت زهرا (س) خطبه خویش را در مسجد پیامبر خواندند. چون محل اجتماع مسلمانان برای امور عبادی، سیاسی و اجتماعی بود و انتخاب مسجد از جانب آن حضرت برای بیان خطبه سبب شد تا بار سیاسی و اجتماعی بودن سخنانش به جامعه منتقل شود. فراموش نکنیم پیامبر (ص) در همین مسجد به موعظه مردم می پرداختند و طرح خطبه حضرت زهرا (س) یادآوری به افرادی بود که در آن جامعه حضور داشتند و فتنه گری تاریخی سبب می شد آن حقیقت از ذهن مردم دور شود ولی با خطبه فاطمه (س) عده ای تحت تأثیر قرار گرفتند و باآنکه آن افراد در تصمیم گیری های حکومتی موثر نبودند جریان سازی در طول تاریخ صورت گرفت که آثار خطبه را می توان در طول تاریخ مشاهده کرد.
حضرت زهرا (س) در ابتدای این خطبه فرمود: حمد و سپاس خدای را برآنچه ارزانی داشت و شکر، او را در آنچه الهام فرمود و ثنا و شکر بر او به خاطر آنچه از نعمت های فراوان پیش فرستاد و عطایای گسترده ای که اعطا کرد.
نوری ضمن اشاره به بخش ابتدایی خطبه حضرت زهرا (س) اظهار داشت: ساختار این خطبه همچون کلام همسرشان امیرمومنان بلیغ و فصیح است و می بینیم با حمد و ثنای الهی به شکلی زیبا شروع می شود و بعد از شهادت به یگانگی خدا و رسالت پیامبر اکرم (ص)، دائره المعارفی از معرفت اسلامی، بینش توحیدی و نگرش دینی را بیان می کند. حضرت زهرا (س) بعد از بیان حمد الهی و معارف دینی، به مردم سفارش هایی می کند. این سفارش ها با استناد به آیات قرآن است و آن حضرت به صورت هوشمندانه قرآن را در ساختاری متناسب با زمان خود بیان نمودند.
نگاهی به مسئله فدک
نوری درباره مسئله فدک بیان نمود: پیامبر اکرم (ص) معاهده ای با یهودیان قلعه خیبر بسته بود و قرار شد آنان خیانت نکنند و هم پیمان رسول خدا (ص) باشند ولی یهودیان خیانت کردند و پیامبر (ص) با آنان جنگید و در کنار پیروزی ها، یهودیان منطقه فدک حاضر به جنگیدن نشدند و قبول کردند بدون جنگ زمین ها و اموال خویش را واگذار کنند. بر مبنای آیات قرآن آنچه بدون جنگ به پیامبر (ص) می بخشند، در اختیار ایشان است و به صورت کلی هم یک پنجم هر آنچه که در جنگ به دست می آمد، در اختیار آن حضرت بود. پیامبر (ص) زمین های فدک را در اختیار حضرت زهرا (س) قرار دادند تا بعنوان پشتوانه مالی، جریان نبوت و رسالت را پشتیبانی کند. نظام مالی اسلام بر مبنای خمس، زکات، صدقه، انفاق، قرض الحسنه و مانند آن اداره می شود تا بتواند نظام اسلامی را اداره کند و طبیعی است که پیامبر اکرم (ص) هم برای ادامه جریان رسالت یعنی امامت، همان حقوق بعنوان بیت المال در اختیار امام مسلمین قرار گیرد و بنابراین فدک در اختیار فاطمه زهرا (س) قرار گرفت.
وی با اشاره به ششمین آیه از سوره احزاب عنوان کرد: با عنایت به این دستور الهی که پیامبر (ص) صاحب اختیار مسلمانان است و حتی از جان خود هم مهمتر و مقدم است، آنچه پیامبر انجام می دهد، درست است.
از طرف دیگر با توجه به آیه ۲۶ سوره اسراء که می فرماید «و آت ذالقربی حقه» باید بدانیم حقوق اهل قربی که در این آیه آمده در ارتباط با خویشاوندان پیامبر است و رسول خدا (ص) به جز فاطمه (س)، فرزند دیگری نداشتند. بنابر این مصداق این آیه حضرت زهراست و پیامبر (س) بر طبق این آیه فدک را به دختر خود بخشیدند.
حجت الاسلام عباسلو هم با استناد به آیه ۱۳ سوره احزاب اظهار داشت: اصل ماجرای فدک را نباید در حد مسائل اخلاقی تقلیل داد. چون قرآن می فرماید علمای اهل کتاب به این علت گرفتار قساوت قلب شدند که معارف تورات و انجیل را تحریف کردند و این تحریف عبارت از خارج کردن حرف های اصلی از موضع خودش بود. البته آنان بخشی از معارف را فراموش کردند و برای مردم توضیح ندادند. اگر ما بخواهیم کلام فاطمه (س) را از حرف اصلی تقلیل بدهیم و سخن دیگری را جای آن حرف اصلی بیاوریم تحریف قیام حضرت زهرا (س) است.
وی اضافه کرد: فاطمه زهرا (س) بر سر مسئله ولایت ایستادند و در هر مناسبتی این پرونده را مطرح می کردند. ائمه معصومین (ع) هم به این مسئله اشاره کرده اند تا فدک فراموش نشود. مثلا در نامه ۴۵ نهج البلاغه حضرت امیر به عثمان بن حنیف کارگزار خود در بصره که مرتکب یک خطای سیاسی شده و در یک مجلس اهل ثروت حاضر شده بود، هنگام توبیخ این کارگزار به مسئله فدک اشاره می کنند که نشان داده است این مسئله دغدغه خاندان (ع) بوده است.
این کارشناس مذهبی ضمن اشاره به روشنگری حضرت زهرا (س) در خطبه فدکیه بیان داشت: پیامبر اکرم (ص) فرمود که «خدا با غضب فاطمه (س) غضب می کند و با رضایت او راضی می شود» و آن حضرت این گونه ملاک حق و باطل شد. چنین شاخص و معیاری از جانب پیامبر (ص)، حجت را بر مردم مدینه تمام کرد ولی عافیت طلبی آنها مانع شد. چون حضرت زهرا (س) شبانه دست فرزندانش را می گرفت و به در خانه های مهاجرین و انصار و کسانی می رفتند که در دوره هایی حاضر بودند جانشان را در رکاب پیامبر (ص) فدا کنند ولی حاضر نبودند پاسخی به دخترش بدهند و او را یاری کنند.
البته حضرت علی (ع) امکان دخالت در این مورد را نداشت. چون هر سخنی می گفت، این گونه برداشت می شد که دنبال قدرت است ولی با ورود حضرت زهرا (س) معادلات جبهه کفر و نفاق به هم خورد و اگر حضرت زهرا (س) وارد عرصه نمی شد. مسئله جانشینی بعنوان یک دعوای سیاسی و دعوای قدرت در نقل های تاریخی گم می شد ولی با ورود حضرت فاطمه (س) معادله تغییر نمود.
طهورا نوروزی هم می گوید خطبه حضرت زهرا (س) نظریه مبارزه با ظلم است و ادامه می دهد: این اقدام حضرت فاطمه (س) سبب شد شاهد حرکت هایی در طول تاریخ شیعه؛ مانند رشد جریان تشیع و علوی باشیم و نقش زهرای مرضیه (س) در آن زمان تکرارشدنی نبود و کسی نمی توانست همچون زهرا (س) که هم معصوم بود و هم بعنوان دختر رسول خدا (ص) و همسر امیرمومنان (ع) جایگاه ویژه ای داشت، اقدام نماید. حتی اگر حضرت علی (ع) اقدام می کرد در آن مقطع تاریخی بعنوان دفاع از خود شمرده می شد.
فاطمه زهرا (س) بیشترین مشارکت و حضور را در این حوزه داشتند که نظریه و عملی آنرا اجرا کردند. یعنی خطبه فدکیه را می توان بعنوان نظریه مبارزه دانست و ایشان در عمل هم با حضور در مسجد مدینه از ولایت دفاع کردند و شب ها هم به خانه های مهاجرین و انصار می رفتند و از هر فرصتی برای تنویر افکار عمومی استفاده می کردند.
حضرت فاطمه (س) در این خطبه مبحث هایی همچون ایمان، قرآن، حج، جهاد و امامت را برای مردم مدینه بیان می کنند و سپس به مسئله فدک می پردازند. حجت الاسلام نوری ضمن اشاره به مفاهیم این خطبه اظهار داشت: فاطمه زهرا (س) جایگاه قرآن را تبیین و از مردم مدینه سوال می کند که چرا با وجود قرآن به انحراف کشیده می شوند و آن حضرت در کنار چنین هشدارهایی به بیان ۲۰ معرفت دینی با شاخص ها و علل برهانی می پردازند.
وی اضافه کرد: آن حضرت درباره ایمان خطاب به مسلمانان می فرماید اگر می خواهید از شرک خارج شوید، باید با ایمان باشید و نماز، انسان را از کبر و غرور خارج می کند یا درباره زکات و روزه به نکات مهمی اشاره می کنند. حضرت فاطمه زهرا(س) درباره مناسک حج فرمود "الحج تشییدا للدین" یعنی حج باید با شدت و قوت اداره شود تا احیا شود؛ ولی هنوز حج ما یک حج فاطمی نیست. چون باید تمام جهان اسلام جمع شوند و حقوق خویش را مطالبه کنند و در مقابل استکبار بایستد؛ چنان که می بینیم جهان اسلام و تشیع برای سردار شهید حاج قاسم سلیمانی این گونه منسجم شد و دنیا را به تعجب واداشت.
معارف الهی درباره عدل، امامت و جهاد در این خطبه به زیبایی آمده است و حضرت زهرا (س) درباره فرهنگ شهادت، فرمود؛ "الجهاد عزا للاسلام" یعنی جهاد مایه عزت و آبروی اسلام است. امروز می بینیم فرهنگ شهادت، ایثار، مقاومت و کاری که سردار شهید سلیمانی انجام داد، چگونه سبب عزت و سرافرازی مسلمانان شده است.
نوری از این روایت نبوی که «خدا با غضب فاطمه غضب می کند و با رضایت فاطمه راضی می شود» بعنوان شاخصی یاد کرد که از جانب رسول خدا (ص) مطرح شده و علمای اهل سنت و شیعه معتقدند که حضرت فاطمه( س) تا آخرین لحظه رضایتی از علما و حاکمان زمان خود اعلام نکردند.
دختر پیامبر اکرم در این خطبه به معرفی شخصیت خود می پردازد و به مردم تاکید می کند آنان در مسیری قرار گرفتند که تمام عزت و هویت خویش را از پیامبر (ص) دارند و حالا آنچه دختر پیامبر (ص) می گوید حرف حق است. این گونه معرفی کردن حضرت زهرا (س) جامعه شناسی آن زمان را نشان داده است که چه فضایی بر جامعه حاکم است، بگونه ای که بدیهی ترین حقوق به سادگی از جانب افراد انکار می شود. وقتی فاطمه (س) خویش را معرفی می کند، یعنی در مظان این است که این حقایق را هم انکار کنند و بنابراین حضرت هوشمندانه در خطبه جایگاه خویش را بیان می کند.
وی اضافه کرد: حضرت زهرا (س) به سابقه مردم در پیش از اسلام هم اشاره می کند و می فرماید که شما در گمراهی و غرق در مستی شراب و تعصبات غلط جاهلی بودید که به واسطه پیامبر نجات پیدا کردید و این کار آن حضرت، حجت را بر مردم تمام کرد که این نکات هم با تاکید بر قرآن بیان شده است. زهرای مرضیه (س) به مردم نهیب می زند که آیا می خواهید به غیر قرآن حکم کنید و آنگاه با استناد به آیات قرآن، پیروی از رسول خدا (ص) را مرز اسلام معرفی کرده و می فرماید که راه امامت و ولایت، اسلام ناب و حقیقی است و باید به آن توسل داشت. دختر رسول خدا (ص) مردم را این گونه دعوت می کند که اگر می خواهید در اسلام بمانید، باید مسیری را دنبال کنید که پیامبر خدا (ص) مشخص کرده وگرنه گرفتار می شوید.
منبع: جاوید شو
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب