آیین محرم را نباید این قدر خیابانی نماییم
به گزارش جاوید شو دگرگونی آیین های عزاداری از مكان های سنتی به خیابان سبب دگرگونی شكل، فرایند و حتی محتوا در این آیین ها می شود. تا این حد خیابانی شدن، آدابی را رقم می زند كه عنصرهایی چون روایت، ذكر، تذكر و حتی داد و ستد فرهنگی- قومی را از آیین ها می كاهد.
این مضمون یادداشت رضا دبیری نژاد - موزه دار و پژوهشگرِ ایران شناس – است درباره ی یكی از تغییرهای سال های اخیر در آیین پرشكوه عزاداری حسینی (ع). وی در یادداشت خود با عنوان «خیابانی شدن آیین های محرم»، به این اتفاق كه به نظر می آید به مرور در حال تبدیل شدن به یك آیین است، اشاره می كند.
او در یادداشت خود آورده است: «تهران شهر خیابان شده است، شاید خیابان مهمترین سمبل شهر باشد اما وقتی خیابان مهمترین محمل حضور و زیست شهروندان می شود، شهر در سیطره خیابان در می آید. انتخابات می شود، مردم به خیابان می ریزند، مسابقه فوتبال تمام می شود، تماشاگران به خیابان می ریزند؛ حتا اگر مسابقه فوتبالی در جام جهانی یا والیبالی در دیگر سوی دنیا باشد. حالا «خیابانی شدن»، آیین محرم را هم تسخیر كرده است. حال باید پرسید، آیا خیابان ها جایگزین میدانگاه های عزاداری محرم شده است؟
غرفه ها و طاق هایی كه در خیابان ها افراشته شده اند یا دسته های عزاداری كه باید مسیرهای خیانی را طی كنند حتا با طبل ها و چراغ ها و بیرق های خود. اما باید در نظر داشت كه هر مكانی قواعد خویش را دارد؛ همچون یك بافت زمینه ای، این بافت زمینه ای و قواعدش بر آیین های وارده اثر می گذارد و فرم آنها را دگرگون یا تسخیر می كند.
خیابان محل جولان ماشین است، محل گذر است، محل سرعت است و همواره همنشین خیابان مغازه و ویترین است. این گونه است كه آیین ها با همین نشانه ها و كاركردها ادغام می شوند. این گونه است كه جایگاه های عزاداری شبیه ایستگاه می شوند و شكل ویترینی به خود می گیرند، یا ویترین ها آرایه های عزا را به خود می چسبانند، بی آنكه در نظر گرفته شود هر مكان، كاركرد، تعریف و نقشی خاص دارد.
در تلفیق دو معنا یا كاركرد، آنكه در شرایط حاضر قدرتمندتر است، نقش و كاركرد خویش را بر دیگری غلبه می دهد. خیابان جایگاه ماشین است و آدمی با ماشین در خیابان معنا می یابد. این گونه است كه ماشین ها هم با آیین های عزا در هم می آمیزند؛ از نوای پخش شان تا ماشین نوشته های محرمی كه یك آن در محرم آرایه و مد می شوند.
مُدشدگی حاصل این زیست است كه با غلبه خود از نقش اولیه و چندوجهی آیین ها می كاهد. خیابان محل عبور است و محل سرعت و اینگونه عزاداری خیابانی هم شكل گذر و سرعت به خود می گیرد و این گذری شدن و سرعت گرفتن با اشكال سنتی كه محل گردآمدن، نشستن، گفتگو، دیدار و آداب مترتب بر آنهاست در تقابل قرار می گیرد.
در واقع دگرگونی آیین های عزاداری از مكان های سنتی به خیابان سبب دگرگونی شكل، فرایند و حتی محتوا در این آیین ها شده است. وقتی یك بنگاه معاملاتی ماشین به عرضه تبدیل نذر می شود یا وقتی ماشین ها صف می كشند تا نذری بگیرند و حتا ماشین گردی برای تماشا یا همرای هیئت ها به آداب جاری تبدیل می شود، وقتی ایستگاه محل توقف چند لحظه ای ماشین ها در ترافیك می شوند، همگی آدابی دیگر را رقم زده است كه عناصری چون روایت، ذكر، تذكر و حتی داد و ستد فرهنگی- قومی را از آیین ها می كاهد.
خیابانی شدن محرم، نقش مكانی را به مثابه یكی از گزاره های اصلی آیین برجسته می كند. در آیین هایی همچون محرم مكان از ساحت كاركردی خود خارج شده و معنایی سمبلیك به خود می گیرد؛ چنان كه با حسینیه شدن نوعی مقدس انگاری موقت پدید می آید، اما آیا خیابان هم می تواند این مراتب تغییر محتوایی و مقدس شدگی را طی نماید. آیا خیابانی شدن هم می تواند آداب معنایی جدیدی را در محرم بسازد، آیا خیابانی شدن بخشی از زیست شهری و علاقه نسل جوان امروز است كه لاجرم محرم هم باید از آن تبعیت كند؟»
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب