در مصاحبه جاوید شو با یك نسخه پژوه واكاوی شد
الزامات استانداردسازی موزه شاه نعمت الله
به گزارش جاوید شو، کرمان: «علیرضا هاشمی نژاد» نسخه پژوه و نسخه شناس کشوری و اهل کرمان که سال ها عمر خویش را صرف پژوهش در گنجینه های مختلف کرده، می گوید بارها نسبت به سرقت نسخه های پرارزش موزه شاه نعمت الله ولی در ماهان اخطار داده بود اما شنیده نشد تا این که سرقت انجام گرفت؛ وی از الزامات موردنیاز برای استانداردسازی این موزه می گوید و تأکید دارد متولی کنونی، دغدغه، درک درست و صلاحیت لازم را برای این کار ندارد.
به گزارش جاوید شو به نقل از خبرگزاری ایرنا، ۲۷ اردیبهشت ماه کلیپی از سارقی رسانه ای شد که نشان می داد خیلی خونسرد و عادی برخی نسخه های خطی بسیار ارزشمند، آن هم قرآن سرقت شده از موزه شاه نعمت الله ولی در شهر ماهان شهرستان کرمان را به سادگی حمل می کند. فردای آن روز، یعنی ۲۸ اردیبهشت دادستان ماهان ضمن تایید این سرقت اعلام نمود که پیگیری برای بازداشت نامبرده جریان دارد.
۳۰ اردیبهشت هم البته خبر بازداشت سارق و بازگردانده شدن اموال پرارزش این موزه اطلاع رسانی شد اما نگرانی ها از وضعیت نابسامان و غیراستاندارد موزه شاه نعمت الله ولی که در اختیار اوقاف است همچنان ادامه دارد چونکه اساسا وضعیت نگهداری اشیای پرارزش در این آرامگاه، بشکل اصولی و علمی نیست.
هاشمی نژاد که هم روی نسخه های خطی این موزه در ماهان کار کرده و هم سابقه کار در موزه هایی مثل کاخ گلستان، آستان قدس رضوی و هم نقاط دیگر را دارد، می گوید در بعضی از این موزه ها حین فعالیت، دسترسی درجه یک داشته، بنابراین وقتی از کمبودها و شرایط اسفناک نگهداری اشیای بسیار پرارزش تاریخی و دینی در موزه شاه نعمت الله سخن به میان می آورد و اخطار می دهد که این وضعیت باید پایان یابد، برپایه اصول و استانداردهای نگهداری موزه است.
وی همزمان که از اوقاف انتقاد می کند، از میراث فرهنگی هم انتقاد شدید دارد که در مورد موزه و آثار این موزه در آرامگاه شاه نعمت الله کم کاری کرده چونکه برپایه قانون موظف به پیگیری و گزارش دادن بوده؛ چند مورد از نسخه های این موزه ثبت ملی و یک مورد هم ثبت یونسکو شده است.
هاشمی نژاد، کارشناس ارشد نسخه شناسی، ادبیات، فلسفه، خوشنویس و عضو انجمن خوشنویسان است که در دانشکده هنر دانشگاه شهید باهنر کرمان از سال ۱۳۷۴ تابحال در دروس مختلف نظیر هنر در تمدن اسلامی، تاریخچه کتابت، زیبایی شناسی، مبانی و مبادی خوشنویسی اسلامی هم تدریس دارد و صدها فعالیت پژوهشی در موضوعات مختلف همچون خوشنویسی، هنر و تمدن اسلامی، نسخ خطی انجام داده است.
هاشمی نژاد نسخه شناس این نسخه پژوه و نسخه شناس نسخه های خطی، می گوید: از سال ۸۴ روی نسخه های خطی موزه شاه نعمت الله ولی در ماهان کار کرده ام که خروجی های گوناگونی هم در چارچوب مقاله های علمی و کتاب داشته است.
وی که سابقه مسئولیت در قسمت نسخه های خطی و مرکز اسناد کتابخانه مرکزی دانشگاه شهید باهنر، عضویت در گروه نسخه شناسی فرهنگستان هنر و هم عضویت در هیات مشاوران عالی موزه صنعتی کرمان را در کارنامه دارد در مصاحبه با خبرنگار ایرنا از وجوه پرارزش نسخه های خطی قرآن موزه شاه نعمت الله ولی می گوید و همزمان نقصان ها و جای خالی بدیهیات اولیه در قامت یک موزه را در قسمت های حفاظتی و هم شرایط محیطی این موزه روایت می کند.
ابتدا از او می خواهم در رابطه با مختصات و اهمیت نسخه های پرارزش خطی متعلق به موزه شاه نعمت الله برایمان بگوید که توضیح می دهد: شاید در حدود ۵۰، ۶۰ نسخه خطی خوب در این موزه وجود دارد؛ همه هم قرآن نیست اما ۱۸ یا ۱۹ قرآن پرارزش وجود دارد.
در بین قرآن ها چهار، پنج نسخه از نظر ارزش، جزو نسخه های طراز اول محسوب می شود؛ دو، سه نسخه قرآن قراختایی هست که قرآن ۳۰ جزیی بوده و ۱۸ جزء باقیست که بشکل تک نسخه ای نیستند بلکه نسخه های چندجلدی هستند.
از جمله مهم ترین آنها، یک جزء از قرآنی است که معروف به قرآن های اولجایتو در ارتباط با دوره ایلخانی است که همچون نفیس ترین قرآن های باقیمانده تاریخ اسلام هستند و تعداد بسیار معدودی از آنها در دنیا وجود دارد. میتوان اظهار داشت که وجود برخی جزءهای این قرآن در ترکیه و فرانسه هم گزارش شده، اما یک جزء آن در ایران و در ماهان نگهداری می شود که نسخه ای جهانی است و همه جا آنرا می شناسند.
اهمیت نگهداری از ۲ جنبه
باتوجه به اهمیت و لزوم حفاظت مناسب از نسخه های خطی در موزه شاه نعمت الله ولی ماهان که باردیگر شاهد سرقت یا مشکلاتی مثل تخریب نسخه های پرارزش تاریخی نباشیم، وی از ۲ جنبه این مسئله را روایت می کند؛ ابتدا به جهت اینکه تاکیدی داشته باشد که صلاحیت لازم را دارد که در این حوزه اظهارنظر کند، به فعالیت و سطوح دسترسی خود در بعضی موزه های مهم کشور اشاره دارد و می گوید که شرایط نگهداری در دیگر موزه ها را از نزدیک مشاهده کرده است.
«اینک ۲ طرح بزرگ نسخه شناسی ملی در کشور - در دست اجرا - داریم، یکی در کاخ گلستان که ۴۰۰ نسخه را بررسی کردم و دسترسی درجه یک داشتم؛ یعنی جزو معدود محقق هایی بودم که در کاخ گلستان دسترسی درجه یک به من دادند.
همچنین هم اکنون هم مشغول اجرای طرحی مشابه در آستان قدس، روی قرآن ها هستیم بنابراین به فضای نسخه ها و محافظت از آنها آشنا هستم».
نمایی از داخل آرامگاه ثبت تاریخی شاه نعمت الله ولی در ماهان مساله متولی و شرایط نگهداری
در ادامه می افزاید: مهم ترین مسئله که در این حوزه به نظرم باید به آن اشاره نمود، آن هم در ارتباط با نسخ خطی قرآن، مسئله متولی است. ما در نگهداری، یک بخش فیزیکی داریم که از نظر حفاظت و دسترسی مسایل را بررسی می کند که خیلی اهمیت دارد اما بخش دیگری هم داریم و آن، نگهداری از نظر شرایط محل نگهداری است.
مهمترین مسئله که در این حوزه به نظرم باید به آن اشاره نمود، آن هم در ارتباط با نسخ خطی قرآن، مسئله متولی است. ما در نگهداری، یک بخش فیزیکی داریم که از نظر حفاظت و دسترسی مسایل را بررسی می کند که خیلی اهمیت دارد اما بخش دیگری هم داریم و آن، نگهداری از نظر شرایط محل نگهداری است
به طور مثال امکان سنجی میزان رطوبت و دما، حضور حشرات، سمپاشی شدن یا نشدن، محوطه مدنظر که باید استانداردهایی از نظر رطوبت و دما داشته باشد، همینطور دسترسی آلودگی ها مثل باکتری ها، قارچ ها و نفوذ حشرات که امکان سرایت نداشته باشد همچون مهم ترین مولفه های مطرح در این حوزه است.
تخصص و دغدغه
با قاطعیت و به دنبال مشاهدات عرض می کنم که از هیچ جهتی در محل موزه شاه نعمت الله ولی، این الزامات و استانداردها رعایت نمی شود چونکه نه تخصص دارند و مهمتر، دغدغه؛ بنابراین از هر دو جهت مشکل داریم.
این نسخه پژوه که "فهرست نویسی قرآن های خطی موزه آستانه شاه نعمت الله ولی با همکاری اداره اوقاف و امور خیریه کرمان" همچون طرح های تحقیقاتی است که انجام داده، می گوید: بارها از نظر فیزیکی موزه شاه نعمت الله تذکر داده بودیم که استقامت بنا، قفل و حفاظت فیزیکی مشکل دارد و یک سارق غیرحرفه ای هم می تواند دستبرد بزند که این اتفاق هم متاسفانه رخ داد.
اما از نظر محیط هم باید با صراحت عرض کنم که این موزه به هیچ وجه آماده نگهداری نسخه های مهم نیست.
وی در ادامه به شرایط اقلیمی در کرمان و ماهان از نظر رطوبت اشاره می کند و می گوید: گرچه خوشبختانه کرمان بخصوص ماهان، از نظر خشکی و رطوبت فضا، شرایطی دارد که نزدیک به شرایط استاندارد است؛ یعنی طبیعت آنجا - نسخه های خطی - را - تاحدی - مصون نگه داشته، اما برخی نسخه ها در حال تخریب هستند و باید استانداردهای نگهداری لحاظ شود.
مقایسه ای معنادار
هاشمی نژاد در ادامه به مقایسه ای از وضعیت نگهداری نسخ خطی قرآن در موزه شاه نعمت الله و یک مورد مشابه در ایرلند اشاره می کند و می گوید: اخیرا تصویری از جلد قرآنی که در ایرلند نگهداری می شود را مقایسه می کردم، و قابل تامل است که چطور آنجا محافظت کرده اند و ما چطور؛ آنها تنها یک جلد دارند که معلوم هم نیست چطور به آنجا رفته و احیانا سرقت و به آنجا ارسال شده باشد. آنطور که گزارش و روایت شده، ۲ جلد قرآن قراختایی سراغ داریم که قبلا از موزه خارج شده است و یک نسخه از آنها هم در لندن نگهداری می شود.
این نسخه پژوه در ادامه باز به مسئله متولی اشاره و تأکید می کند: مهم ترین مسئله ای که من برخورد کردم، متولی است.
«متولی نگهداری این نوع اموال در موزه شاه نعمت الله ولی در ماهان هم اکنون اوقاف است، از نظر من اوقاف به هیچ وجه صلاحیت نگهداری ندارد، چون درکی از آن ندارد. سال هاست که با اوقاف و این موزه سروکار داشته ام، اوقاف تصور می کند مال فاقد ارزش در اختیار دارد؛ ازاین رو هیچ گونه دلسوزی نسبت به آنها ندارد، مگر این که اعتراض شود یا کسی هشداری دهد، وگرنه ابتدا به ساکن، احساس دلسوزی نسبت به اموالی که در موزه در اختیار دارند، به خصوص اموال فرهنگی آنجا - آنطور که باید - ندارند. بیشتر دغدغه شان، روی بخش اوقافی است که - از نظر خودشان - درآمدزا است.
متولی نگهداری این نوع اموال در موزه شاه نعمت الله ولی در ماهان هم اکنون اوقاف است، از نظر من اوقاف به هیچ وجه صلاحیت نگهداری ندارد، چون درکی از آن ندارد. سال هاست که با اوقاف و این موزه سروکار داشته ام، اوقاف تصور می کند مال فاقد ارزش در اختیار دارد؛ ازاین رو هیچ گونه دلسوزی نسبت به آنها ندارد، مگر این که اعتراض شود یا کسی هشداری دهد، وگرنه ابتدا به ساکن، احساس دلسوزی نسبت به اموالی که در موزه در اختیار دارند، به خصوص اموال فرهنگی آنجا - آنطور که باید - ندارند. بیشتر دغدغه شان، روی بخش اوقافی است که - از نظر خودشان - درآمدزا است
هاشمی نژاد تصریح می کند: این رویکرد و نگاه مدیریتی - نسبت به اشیای پرارزش موزه در محل آرامگاه شاه نعمت الله ولی - اگر اصلاح نشود، نمی توان در دیگر بخش ها هم امید داشت.
استاد دانشگاه شهید باهنر کرمان در ادامه با بیان این عبارت که اوقاف نسبت به اموالی که در این موزه در اختیار دارد، آگاهی ندارد، به مبحث ناترازی آگاهی اشاره و تأکید می کند: ما تنها ناترازی برق و آب نداریم، مهم ترین ناترازی، ناترازی آگاهی است.
نمایی از آرامگاه شاه نعمت الله ولی نگهداری، انبارداری نیست
وی ادامه می دهد: مسئول حفاظت و نگهداری این اموال در موزه شاه نعمت الله ولی، از نظر من، از هیچ جهت ارزش ذاتی این نسخه ها را نمی داند چونکه بارها مشاهده شده که می گوییم، این نسخه ها مواد خام پژوهشی است و دانشجویانی که تاریخچه کتابت و هنر در قرآن را می خوانند باید بتوانند آنها - نسخه های خطی - را ببینند اما متوجه نمی شوند و تصور می کنند نگهداری یعنی انبار کردن. حال آن که اینها مواد خام پژوهشی ماست که ده ها مقاله می شود با تاکید بر آنها نوشت.
زمینه جذب توریست جهانی
هاشمی نژاد می گوید: برای نگهداری نسخه های خطی موزه شاه نعمت الله باید الگوهای خاص داشت که اگر مطرح و اطلاع رسانی شوند، امکان دارد از بخش های مهم دنیا و ایران فقط برای برای دیدن آنها به ماهان بیایند. اما حیف که حقیقت اینست که اینک بشکل انبارداری از آنها نگهداری می شود نه موزه داری.
«موزه یعنی محل نگهداری شیء بسیار باارزش که نمی شود روی آن قیمت گذاشت، حال آن که در کنار آنها، اینک شیء بی ارزش که نباید آنجا باشد هم هست، آنجا ساختار موزه ندارد و این چیزی است که اوقاف درست کرده؛ اگر این مشکل رفع نشود، بطور قطع باردیگر نسخه های پرارزش گرفتار صدمه می شوند، آنها باید مرمت شوند و از آلودگی ها و هرگونه عامل تخریف، مصون بمانند».
هاشمی نژاد نسخه پژوه وی می گوید که دو سال قبل، طرح مرمت موزه را از سوی دانشگاه به اوقاف عرضه کرده اما مسئول محافظت از آنجا مخالفت کرده؛ جالب این که علت همه مخالفت هایی که در این چند سال بوده هم با مستمسک قراردادن امنیت اشیا بوده و گفته اند که این نسخه ها به خطر می افتند؛ بارها می گفتم امنیت اینجا را مراقبت کنند اما متوجه نبودند و این، تنها مسئله ای است که رعایت نمی شود.
وقتی ساختار قانونی کارساز نیست اما یک تلفن کارگشاست
این استاد دانشگاه در ادامه از وضعیتی می گوید که قابل تامل به نظر می رسد؛ وی روایت می کند: چند رساله در دانشگاه های مختلف طرح کردیم که احتیاج به همکاری اوقاف در رابطه با این نسخه های خطی (در موزه شاه نعمت الله) بود اما اوقاف اجازه کار نداد، بنابراین کار متوقف و مبحث رساله هم عوض شد.
فراموش نمی کنم که برای دسترسی به قرآن های خطی در سال ۹۶، از تمام نهادهای متولی بخصوص دانشگاه نامه بردیم، هیچ نامه ای ترتیب اثر داده نشد اما تنها یک سفارش تلفنی یکی از افراد بازنشسته یک اداره دیگر بود، کارگشا شد و کار ما را انجام دادند.
فراموش نمی کنم که برای دسترسی به قرآن های خطی در سال ۹۶، از تمام نهادهای متولی بخصوص دانشگاه نامه بردیم، هیچ نامه ای ترتیب اثر داده نشد اما تنها یک سفارش تلفنی یکی از افراد که بازنشسته یک اداره دیگر بود، کارگشا شد و کار ما را انجام دادند
وی تأکید می کند: قانون و ساختارهای قانونی در آن زمان دیده نشد اما یک سفارش یک نفر، مشکل را حل کرد؛ آن هم وقتی بود که من به خاطر انجام نشدن کار ناراحت بودم، یکی از دوستان متوجه شد و تماسی گرفت و اجازه دادند که کار را انجام دهیم؛ این درحالی بود که هیچ کدام از مراجعات قانونی ما جواب نداد. متولی این موزه تابحال به هیچ قانونی پاسخگو نبوده و کار خودشان را می کنند.
انتقاد از میراث
هاشمی نژاد در عین حال که خطاب به اوقاف مسایل را بیان می کند، میراث را هم مسئولی مهم می داند و می گوید: دستکم سه نسخه از موارد مذکور ثبت ملی است؛ یک نسخه هم ثبت کمیسیون یونسکو است که برای ثبت آنها خودم هم همکاری داشته ام. میراث فرهنگی موظف است اشیایی که هرجا ثبت ملی است را نگهداری کند، شرایط را رصد و اگر در شرایط مناسب نمی باشد گزارش کند اما هیچگاه چنین کاری نمی کند.
وی در ادامه می گوید: این که معاون میراث استان مصاحبه کرده و گفته در مورد وضعیت نسخ موزه شاه نعمت الله ولی مسئولیت نداشته، مغایر قانون است؛ به لحاظ قانونی میراث هم مسئول است چون اشیای میراثی هستند به خصوص که ثبت هم شده اند و آستان شاه نعمت الله هم زیر نظر میراث باید نظارت شود.
اینکه معاون میراث استان مصاحبه کرده و گفته در مورد وضعیت نسخ موزه شاه نعمت الله ولی مسئولیت نداشته، مغایر قانون است؛ به لحاظ قانونی میراث هم مسئول است چون اشیای میراثی هستند به خصوص که ثبت هم شده اند و آستان شاه نعمت الله هم زیر نظر میراث باید نظارت شود
هاشمی نژاد تأکید می کند: میراث مسئولیت خویش را انجام نداده و باید گزارش می داده که وضعیت آنها نامناسب است.
وی در عین حال افزود: البته یکی از عوامل این وضعیت هم به نظر می آید به واسطه نحوه برخورد اوقاف باشد؛ نوعی قلدری آنجا حاکم است که می گوید به کسی اجازه نمی دهیم و کسی هم جوابگو نیست؛ این رویه بوده که این اتفاق(سرقت) هم افتاد. خیلی دردناک است که بسیاری، تازه پس از سرقت فهمیدند چه نسخه های ارزشمندی آنجا وجود دارد؛ این فاجعه است.
مسئولیت را از اوقاف خارج کنید
این استاد دانشگاه در جواب این پرسش که بالاخره در نهایت پیشنهاد عملیاتی شما چیست، می گوید: با توجه به شناختی که دارم پیشنهاد عملکردی من اینست که مسئولیت، از اختیار اوقاف بیرون برود و تشکیلات - برای نگهداری موزه - کلان تر باشد.
مخالفت با انتقال اموال موزه
وی البته با صراحت و با سرعت در ادامه جمله قبلی این تاکیدها را هم می آورد و می گوید: البته من با انتقال اموال موزه شاه نعمت الله موافق نیستم، چون یک جنبه تاریخی را از بین می بریم.
هاشمی نژاد سپس توضیح می دهد: کتابخانه شاه نعمت الله از سال ۸۳۵ قمری دایر بوده و در این حوزه سند تاریخی داریم؛ یعنی پیش از فوت شاه نعمت الله ولی این کتابخانه دایر بوده است. به جز آستان قدس و یکی دو کتابخانه دیگر در کشور، هیچ کتابخانه ای با این طول عمر نداریم که اثر هم به آنجا اهدا می شده است. برای چنین نهادی با عمر طولانی، جابه جایی اموال آنها مناسب نمی باشد و باید محل و الزامات نگهداری اصلاح گردد.
منبع: javidsho.ir
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب