مشکلات سیاستگذاری های علم و فناوری در ایران
جاوید شو: به گزارش جاوید شو، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در یک سخنرانی علمی به مشکلات سیاست های علمی و فناوری در ایران پرداخت و اظهار داشت: یکی از اشکالات ما این است که ما در ایران سندهای سیاستی علمی مختلفی داریم ولی این اسناد ابزار سیاستی نیستند و نتوانسته اند منجر به تغییر و تحول در زیست دانشگاهی شوند.
به گزارش جاوید شو به نقل از ایسنا، دکتر رضا حسان در سخنرانی با موضوع «سیاست های علم و فناوری؛ گذشته و آینده»، به مطالعات انجام شده در ایرانداک در سالهای قبل اشاره نمود و اظهار داشت: در سالهای اخیر مطالعاتی در مورد رویکرد های جدید در سیاستگذاری علم و فناوری، تامین مالی پژوهش، سیستم ارتقای اعضای هیئت علمی و تحقیق و توسعه در بخش خصوصی انجام شده است که در این سخنرانی، خلاصه ای از آنها ارائه می شود.
وی با اشاره به اقتصاد دانش بنیان و تغییر در سیاست های علم و فناوری در کشور، اشاره کرد: در ایران هنوز این رویکردها در عمل مورد توجه قرار نگرفته و بیشتر مباحث بصورت علمی و انتزاعی مورد بحث قرار گرفته است.
این دانش آموخته دکتری تخصصی سیاستگذاری در مورد اقداماتی که در دنیا برای تغییر در سیاست های علم و فناوری انجام شده، توضیح داد: کاری که در دنیا انجام شد، این بود که سیستم های آموزش عالی و پژوهش در سیاست های کلان اقتصادی برای تحریک نوسازی و فناوری ادغام شده اند. همین طور روابط دانشگاه وجامعه نیز تغییر یافته است و بر پاسخگویی نیازهای جامعه توسط دانشگاه ها و سایر مراکز تحقیقاتی تاکید گردیده است.
وی اضافه کرد: در دنیا مشارکت دولت و بخش خصوصی نیز به عنوان مکانیسمی کلیدی برای ایجاد پیوند بین اقتصاد، آموزش عالی و پژوهش انجام شده است. در کشور ما نگاه دولتی در آموزش عالی غالب بوده است. با توجه به این که دانشگاه های خصوصی مثل دانشگاه آزاد و غیرانتفاعی ایجاد شده، ولی نتایجی که در کتاب ها برای بخش خصوصی عنوان شده، اتفاق نیفتاده است.
حسان به اهمیت توجه به سیستم نوآوری اشاره نمود و اظهار داشت: ما این سیستم را باید بشناسیم و به مباحث تجاری سازی و... توجه داشته باشیم و لازم است که همه این ها را بصورت سیستم ببینیم.
در سیاستگذاری علم و فناوری گرفتار تعدد قوانین و کنش گران هستیم
وی درباب قوانین مختلفی که در چند دهه گذشته برای علم و فناوری تصویب شده است، اظهار داشت: در سالهای قبل قوانین مختلفی مثل تشکیل ستاد توسعه فناوری نانو، ستاد توسعه زیست فناوری و تشکیل شورای عالی عتف تصویب شده، ولی این قوانین موردی بوده اند. شاید در همان زمان ایده ای داشته؛ ولی با قوانین قبلی انسجامی نداشته و اشتراکی بین این سیاست ها و قوانین وجود ندارد؛ حتی گاهی خودشان یکدیگر را نقض می کنند. همین طور ما در سیاست گذاری علم و فناوری نیز گرفتار تعدد در کنش گران هستیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) اظهار داشت: ما باید به این نکته توجه داشته باشیم که باید تمایز بین هدف سیاستی و ابزار سیاستی مشخص باشد. اسناد مختلفی در سالهای قبل تهیه شده؛ ولی در روزمره دانشگاه و زیست دانشگاهی تغییری ایجاد نکرده و نتوانسته تحولی بوجود آورد. یکی از دلیلهای آن این است که برمی گردد به اینکه هدف سیاستی یا ابزار سیاستی معین نیست.
سندهای سیاستی در کشور ما ابزار سیاستی نیستند
وی اشاره کرد: هر سند سیاستی، مجموعه ای از اهداف و ابزارها است. ما در ایران سندهای سیاستی علمی مختلفی داریم، ولی این اسناد ابزار سیاستی نیستند. ابزارهای سیاستی می توانند رفتارها را تغییر دهند، ولی ابزارهای سیاستی ما در امتداد اهداف طراحی نشده اند. ابزار سیاستی وسیله ای است که رفتار کنش گران را تحت تاثیر قرار می دهد؛ مثل مالیات، حمایت های مالی مانند وام و... بدین سبب طراحی ابزارهای مناسب برای رسیدن به اهداف سیاستی بسیار مهم هستند.
حسان به ابزارهای سیاستی پشتیبانی از پژوهش بخش عمومی اشاره نمود و اظهار داشت: باید به نگاهی که دنیا برای حل نیازهای جامعه در پیش گرفته، توجه داشت. نمی توان مشکلات را با دستور و بخشنامه اصلاح کرد، باید تمهیداتی ایجاد کرد. ابزارهای سیاستی پشتیبانی از پژوهش، تامین مالی پژوهش، سیستم ارتقای اعضای هیئت علمی و ساختار سازمانی هستند.
وی در مورد تاریخچه تامین مالی پژوهش در ایران، اظهار داشت: حدودا از سال ۱۳۵۳ شورای پژوهش علمی کشور ایجاد می شود. این شورا پس از انقلاب بوده، از سال ۶۸ تاثیراتی در ساختارش ایجاد می شود و سال ۸۲ تبدیل به شورای عالی عتف می شود.
وی اضافه کرد: گرنت ها، تامین مالی عمومی بودجه سالانه دستگاهها، بودجه دانشگاه ها و پژوهشگاه ها و ستادهای توسعه فناوری از دیگر روش های تامین مالی پژوهش در ایران هستند. البته از نظر گرنت، ما در ایران بسیار ضعیف هستیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) اشاره کرد: تامین مالی پژوهش در کشور ما بیشتر بصورت حجمی است، در صورتیکه در دنیا به سمت رقابتی شدن و راهبرد محوری می روند. همین طور ابزارهایی مثل پشتیبانی از پژوهشگران جوان و پشتیبانی از همکاری می تواند در راستای تامین مالی پژوهش به کار گرفته شود و برای این کار نیاز به قوانین جدید و بخشنامه جدید است و امیدواریم پژوهش هایی که ما انجام دادیم، بتواند به راهبردهای سیاستی تبدیل گردد.
ضعف در تشویق دانشگاهیان برای ارتباط با صنعت
وی در ادامه معرفی ابزارهای سیاستی، به سیستم ارتقای اعضای هیئت علمی اشاره نمود و اظهار داشت: یکی از ابزارهای سیاستی، تشویق دانشگاهیان به سمت صنعت و موضوع ارتباط با صنعت اعضای هیئت علمی است. در ایران بخشنامه ارتباط با صنعت اعضای هیئت علمی بسیار ضعیف است و دانشگاهیان را به سمت Joint research و تحقیقات مشترک نبرده است.
وی اضافه کرد: یکی دیگر از ضعف ها در پشتیبانی از شرکت های زایشی است. این شرکتها با شرکت های دانش بنیان اشتباه گرفته می شوند. این شرکتها از دل دانشگاه بیرون می آیند و ارتباط خودشان را با دانشگاه ها حفظ می کنند. ولی سیستم ارتقای اعضای هیئت علمی شرکت های زایشی را حمایت و تشویق نمی نماید. بطوریکه امتیاز نوشتن حدود ۳ مقاله، با راه اندازی این شرکتها برابر است. همین طور در ارتقای اعضای هیئت علمی تفاوتی بین پژوهش های با TRL بالا و TRL پایین وجود ندارد.
حسان یکی دیگر از ابزارهای سیاستی را ساختار سازمانی عنوان نمود و اظهار داشت: یکی از اصلی ترین ابزارهای دولت برای جهت دهی و تشویق، ساختار سازمانی است. در کشور ما ساختار سازمانی ثبات نسبی داشته و همین چابکی را از دانشگاه گرفته است. هم اکنون ساختاری که در دانشگاه و پژوهشگاه است، ساختار صُلبی است و تغییر پیدا نمی نماید. در صورتیکه در دنیا به سمت حل مشکلات جامعه است، ولی در ساختار ما مکانیسمی برای اصلاح دیده نشده است.
وی با بیان مثالی اظهار داشت: رشته ها و گروه ها در دانشگاه ها و پژوهشگاه های ما دارای تنیدگی هستند. حتی رشته هایی که از آنها استقبال خوبی نمی شود و دانشجویان آن در بازار کار موفق نیستند و... را نمی توانیم حذف کنیم؛ چون ماهیت آن گروه در دانشگاه، با این رشته تنیده شده است و افرادی را به خاطر این رشته استخدام کرده ایم و نمی توانیم آن رشته را حذف نماییم.
مشکل پژوهش های کوتاه مدت و فردی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) درباره یکی از ضعف های ساختار پژوهش، اظهار داشت: یکی از این ضعف ها در کشور ما این است که پژوهش ها به سمت پژوهش های کوتاه مدت و فردی رفته اند. الان در شرایطی هستیم که حتی برخی اساتید دانشجویان خودرا در یک موضوع متمرکز نمی کنند. پیشنهاداتی مطرح شده که از هسته های پژوهشی حمایت شود و هسته هایی که برنامه محور هستند، مورد حمایت قرار بگیرند. الان هم می توان هسته پژوهشی طراحی کرد، ولی چون ساختار از این مساله حمایت نمی کند، کار دشوار است.
وی در مورد تامین مالی پژوهش در بخش خصوصی، اظهار داشت: بیشتر حمایت ها و تامین مالی پژوهش در ایران دولتی است. در صورتیکه در دنیا روند این است که میزان هزینه کرد تحقیق و توسعه صنعت بالاتر از دولت شده است. بدین سبب دولت باید تشویق کند که صنعت به سمت تحقیق و توسعه برود. دولت می تواند با ابزارهای مالیاتی، مجموعه قوانین و... از ظرفیت بخش خصوصی برای پشتیبانی از تامین مالی پژوهش استفاده نماید.
حسان با اشاره به انواع ابزارهای سیاستی پشتیبانی از تحقیق و توسعه، اظهار داشت: کسر فوق العاده هزینه، اعتبار مالیاتی، معافیت حقوق کارکنان تحقیق و توسعه، استهلاک تسریع شده، معافیت مالیات بر درآمد؛ همین طور تامین مالی و گرنت های دولتی، وام، یارانه سود و تضمین وام، همین طور خرید دولتی پیش تجاری، معافیت تعرفه گمرکی، تخفیف بیمه کارکنان تحقیق و توسعه و مشارکت عمومی و خصوصی برای آینده؛ انواع ابزارهای مالیاتی برای پشتیبانی از تحقیق و توسعه در بخش خصوصی هستند که دولت می تواند از آنها استفاده نماید.
وی در آخر اشاره کرد: در کشور ما حتی تعریف شرکت های دانش بنیان نیز گرفتار ایراد است. قوانین موجود دراین زمینه شاید برای ۱۵ سال پیش خوب بوده؛ ولی برای الان مناسب نمی باشد. هم اکنون خیلی از پارک های علم و فناوری، ورودی ندارند؛ چون بخش پژوهش دانشگاه ها گرفتار ایراداتی است.
منبع: جاوید شو
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب