پوشش رسانه ای خشونت مقابل زنان، بایدها و نبایدها
جاوید شو: 16 بهمن 1400 اولین خبر و ویدئو از قتل «مونا حیدری» منتشر گردید. دختر 17 ساله اهوازی که شوهرش بعد از قتل، سر جداشده او را در محله هایی از شهر گرداند. بررسی داستان غم انگیز زندگی او به تحلیل های جامعه شناسانه و روان شناسانه نیاز دارد اما از جنبه های روزنامه نگارانه آن نباید غافل شد.
قتل مونا(مشهور به غزل حیدری) وقتی در رسانه ها عنوان شد و به ویژه ویدئویی که از سر بریده او به دست شوهرش دست به دست در رسانه های اجتماعی چرخید، به یکی از موضوع های داغ رسانه ها و خبرنگاران از نظر پوشش اخبار تبدیل شد.
تارنمای خبری «رکنا» به دلیل پوشش این واقعه برای نخستی بار و انتشار فیلم دهشتناک گرداندن سر مقتول به دست قاتل، از طرف هیات نظارت بر مطبوعات توقیف شد. پس از توقیف این وب سایت، بحث های زیادی در رسانه های اجتماعی درگرفت در این باب که در چنین مواردی چقدر باید جزییات ماجرا را تشریح کرد و رسانه ها چه مسئولیت های اجتماعی در مقابل انتشار اخبار قتل های فجیع دارند و باید چه استانداردهای حرفه ای را رعایت نمایند.
در اینجا سعی شده است با مرور دستورالعمل های چند رسانه بین المللی درباره پوشش اخبار قتل، مهم ترین سفارش های حرفه ای این رسانه ها گردآوری شود.
ماجرای انعکاس رسانه ای قتل مونا حیدری از دو جنبه می تواند بررسی شود. نخست آنکه این قتل مربوط است به پدیده «زن کشی» (Femicide) که یکی از موارد خشونت مقابل زنان بشمار می رود. تعدادی از رسانه های بزرگ جهان دستورالعمل هایی برای پوشش رسانه ای خشونت مقابل زنان دارند که در بخش اول این مطلب به آن پرداخته شده است اما جنبه دیگر رسانه ای ماجرای قتل مونا حیدری به پوشش اخبار قتل و جنایت در رسانه ها بازمی گردد که تعداد بیشتری از رسانه های جهانی در مورد آن دست به استانداردسازی حرفه ای و نگارش دستورالعمل زده اند.
خشونت مقابل زنان یکی از اتفاقاتی است که سازمان ملل متحد روی آن تحقیقات زیادی کرده است. برمبنای ماده یک اعلامیه حذف خشونت مقابل زنان که قطعنامه سال ۱۹۹۳ در مجمع عمومی سازمان ملل است، خشونت مقابل زنان یعنی هر اقدام خشن متکی بر جنسیت که منجر به لطمه یا رنج جسمی، جنسی یا روانی نسبت به زنان، همچون تهدید انجام چنین اعمالی، محرومیت الزامی یا خودسرانه از آزادی، چه در زندگی عمومی یا خصوصی شود یا احتمال دارد منجر شود.
تعریف زن کشی
ماجرایی که در اهواز پیش آمد، یک مورد از خشونت مقابل زنان بطور عام و یک مورد از زن کشی بطور خاص بود. برمبنای آخرین آمار سازمان ملل که در مقدمه این دستورالعمل آمده است، سالانه حدود ۵۰ هزار زن و دختر توسط خانواده و شرکای زندگی شان به قتل می رسند، یعنی روزی ۱۳۷ قتل.
بر اساس آخرین آمار سازمان ملل، سالانه حدود ۵۰ هزار زن و دختر توسط خانواده و شرکای زندگی شان به قتل می رسند، یعنی روزی ۱۳۷ قتل.«نیکولیا آپاستولو» مدیر مرکز منابع آموزشی «شبکه جهانی روزنامه نگاران تحقیقی»، در تارنمای این شبکه برای مواجهه روزنامه نگاران با قتل زنان و تشخیص موارد زن کشی از جانب روزنامه نگاران دستورالعملی نوشته است.
آپاستولو ابتدا شرح داده که زن کشی به چه معناست و روزنامه نگاران چه وضعیت هایی را می توانند زن کشی نام گذاری کنند. با آنکه برای زن کشی تعاریف گوناگونی هست، نهادهای بین المللی مختلفی که روی این مساله کار می کنند توافق دارند زن کشی «قتل عمدی زنان است به این دلیل که آنها زن هستند».
حدود ۶۰ درصد زن کشی ها توسط همسران آنها یا شرکای زندگی شان اتفاق می افتد. برمبنای تعاریف سازمان جهانی بهداشت، زن کشی با قتل مردان متفاوت می باشد، به این علت که بیشتر موارد زن کشی «متضمن است با آزار مداوم در خانه، تهدید یا ارعاب، خشونت جنسی، یا موضعیتی که زنان قدرت یا منابعی کمتر از شریک زندگی شان دارند».
دستورالعمل فدراسیون بین المللی روزنامه نگاران برای پوشش خشونت مقابل زنان
فدراسیون بین المللی روزنامه نگاران (IFJ) دستورالعمل مختصری در ۱۰ ماده برای پوشش خشونت مقابل زنان منتشر نموده و به روزنامه نگاران سفارش می کند در پوشش های خبری این نوع خشونت ها مواد آنرا در نظر داشته باشند:
۱. تعریف خشونت مقابل زنان را بدانید تا در پوشش اخبار خود تشخیص دهید که این نوع خشونت رخ داده است یا نه.
۲. از زبان صحیح و بدون قضاوت استفاده کنید و تفاوت بین اصطلاحات این حوزه را رعایت کنید.
۳. افرادی را که گرفتار چنین مصیبت ها و سختی ها هستند «قربانی» توصیف نکنید، مگر این که خودشان از این کلمه بهره برده باشند.
۴. در مصاحبه با کسانی که خشونت را از سر گذرانده اند ضمن مراقبت، درخواست های مصاحبه شونده را در نظر داشته باشید تا از لطمه های بیشتر همچون انگ اجتماعی برحذر باشد.
در مصاحبه با کسانی که خشونت را از سر گذرانده اند ضمن مراقبت، درخواست های مصاحبه شونده را در نظر داشته باشید تا از لطمه های بیشتر همچون انگ اجتماعی برحذر باشد.۵. با لطمه دیده با احترام رفتار کنید.
۶. از آمار و اطلاعات سوابق اجتماعی استفاده کنید تا مخاطبان از تصویر بزرگ تری از اجتماعی که در آن خشونت رخ داده آگاه باشند.
۷. همه داستان را تعریف کنید؛ فقط روی جنبه های تراژیک ماجرا یا یک مورد خاص متمرکز نشوید؛ بلکه آن اتفاق را از منظر یک مساله اجتماعی سابقه دارتر و قسمتی از تاریخ اجتماعی که خشونت در آن رخ داده گزارش کنید.
۸. گمنامی افراد را رعایت کنید؛ حریم خصوصی و امنیت لطمه دیدگان و شاهدان ماجرا را حفظ کنید.
۹. ملاحظه های محلی را در نظر داشته باشید. برای مثال، زنان که در معرض لطمه هستند ممکنست در برخورد با فیلمبرداران مرد خجالت زده شوند.
۱۰. اطلاعات مفید فراهم کنید؛ گزارش هایی که شامل جزییات تماس با نهادهای حمایت کننده محلی است، می تواند برای افرادی که در جوامع محلی فعالیت و زندگی می کنند حیاتی و مفید باشد.
راهنمای یونسکو برای روزنامه نگاران
در سال ۲۰۱۹ یونسکو دستورالعملی مفصل در ۱۵۲ صفحه با عنوان «گزارش خشونت مقابل زنان و داختران: راهنما برای روزنامه نگاران» منتشر نمود.
در فصل دوم این کتاب راهنما، دستورالعملی آمده است درباره این که چگونه با فرد لطمه دیده از خشونت مقابل زنان برخورد و پوشش خبری داده شود. همین طور گفته شده که با افرادی که چنین خشونت هایی را تجربه کرده اند به چه روشی مصاحبه شود.
توصیه های کلی این راهنما می گوید ابتدا باید درباره این خشونت ها در رسانه ها صحبت شود و چنین اتفاقاتی از سایه بیرون بیایند. مساله دومی که دستورالعمل یونسکو روی آن تاکید کرده این است که پیش زمینه اجتماعی ماجرا شرح داده شود و فقط به مورد خاصی که موضوع پوشش خبری است اکتفا نشود.
این کتاب راهنما نیز بر استفاده از زبان و خودداری از به کار بردن عبارت ها و اصطلاح هایی که معنای خاصی را به ذهن متبادر می کنند و موجب انگ اجتماعی می شود تاکید دارد. بدین سبب گزارشگر در گزینش کلماتی که در گزارش خود استفاده می نماید دقت داشته باشد.
باید در انتخاب تیترهایی که برای گزارش های خشونت مقابل زنان تهیه می شود دقت کرد و فقط تیترهایی انتخاب نشود که بخواهد احساسات را جریحه دار کند. راهنمای یونسکو می گوید، باید در انتخاب تیترهایی که برای گزارش های خشونت مقابل زنان تهیه می شود دقت کرد و فقط تیترهایی انتخاب نشود که بخواهد احساسات را جریحه دار کند. رواج رسانه های اجتماعی رعایت این ملاحظه را مشکل تر کرده است. راهنمای یونسکو تاکید می کند که در گزارش ها واقعیت گفته شود و از احساسات گرایی در گزارش ها پرهیز شود.
جالب است که دستورالعمل یونسکو می گوید کمتر از دوربین های مخفی و سایر روش های افشای اطلاعات در موارد مربوط به خشونت مقابل زنان استفاده گردد. به عبارت دیگر، روزنامه نگاران از روش های غیرمنصفانه برای دستیابی به اخبار و تصاویر و اطلاعات استفاده نکنند. همین طور باید از زبانی که آغاز به نصیحت افراد می کند یا در مورد واقعه داد سخن می دهد و دست به قضاوت می زند پرهیز کرد.
این دستورالعمل می گوید باید مراقب بود که لطمه دیده خشونت با گزارش هایی روزنامه نگاران گرفتار رنج مضاعف نشود. به عبارت دیگر، روزنامه نگاران کاری نکنند که با پوشش خبری آنها، لطمه دیدگان باردیگر، صدمه ای علاوه بر لطمه اصلی، تجربه کنند.
راهنمای یونسکو برای پوشش خشونت مقابل زنان روی روزنامه نگاری راهکار گرا (solutions journalism) تاکید زیادی دارد و می گوید، پوشش خبری این خشونت ها باید طوری باشد که به راهکارهای اجتماعی منجر شود، نه این که فقط بخواهد مخاطبان را درگیر داستان و جزییات ماجرا کند.
نکته دیگری که راهنما به آن توجه کرده این است که باید پیش و پس از انتشار گزارش و در هنگام تهیه گزارش، برای بازماندگان وقت گذاشت. نباید اینگونه باشد که پس از انتشار گزارش، دیگر سراغ بازماندگان نرفت یا به درخواست های آنها یا حرف هایی که در دل دارند گوش نداد.
باید مراقب بود که لطمه دیده خشونت با گزارش هایی روزنامه نگاران گرفتار رنج مضاعف نشود.بررسی های پژوهشگران استرالیایی
«جورجینا ساترلند» محقق دانشگاه ملبورن و همکارانش در سال ۲۰۱۶ پژوهشی را انجام دادند که مروری بود بر ۱۱ دستورالعمل برای روزنامه نگاران در حوزه پوشش خبری خشونت مقابل زنان.
آن ها با بررسی این موارد که به سازمان های حمایتی در استرالیا، بریتانیا، آمریکا و نیوزیلند مربوط بود، به این نتیجه رسیدند که بیشتر این دستورالعمل ها وجه اشتراکاتی دارند که می تواند در پوشش خشونت مقابل زنان برای روزنامه نگاران مفید باشد. البته تعدادی از این راهنماها کامل تر از بقیه بوده و برخی دیگر فقط مواردی از آنچه پژوهشگران استرالیایی گردآوری کرده، سفارش کرده اند.
اما بطور کلی، این ۱۱ دستورالعمل نیز بر همان اصولی تاکید کرده اند که سازمان هایی همچون فدراسیون بین المللی روزنامه نگاران و یونسکو هم بر آنها تاکید دارند.
این دستورالعمل ها سفارش کرده اند که بجای تمرکز کردن روی سوژه های فردی، پیش زمینه وسیع تر اجتماعی را در گزارش ها منعکس کنند. بدین سان آنها نشان می دهند این خشونت ها نه یک اتفاق فردی بلکه یک مساله اجتماعی است.
بیشتر این دستورالعمل ها سفارش کرده اند که در گزارش ها آمار و اطلاعات محلی مربوط به موضوع هم بیاید. دستورالعمل ها گفته اند نباید گزارش موجب اشاعه افسانه ها و برداشت های نادرست در موضوع خشونت مقابل زنان شود. تا حدی همه این دستورالعمل ها بر استفاده درست از زبان و خودداری از اصطلاحات و عبارت های نادرست در تهیه گزارش ها تاکید کرده اند.
در بیشتر این گزارش ها آمده است: نباید زنان را بگونه ای در گزارش ها توصیف کرد که گویی رفتار آنها علت خشونت ها بوده است یا آنها در این چنین بلایی بر سرشان آمده است، نقش داشته اند. نکته جالبی که در چند دستورالعمل این تحقیق آمده این است که نباید در گزارش ها از افعال مجهول بهره برد بگونه ای که مرتکبان خشونت در گزارش ها غایب باشند و فقط بانوانی که خشونت بر آنها اعمال شده در گزارش حضور داشته باشند.
نباید از مردانی که دست به خشونت زده اند با صفت هایی مثل دیو و هیولا بهره برد و اینگونه جلوه داد که خشونتی که در گزارش به آن اشاره می شود یک امر استثنایی و خارج از هنجار بوده است. همین طور نباید از مردانی که دست به خشونت زده اند با صفت هایی مثل دیو و هیولا بهره برد و اینگونه جلوه داد که خشونتی که در گزارش به آن اشاره می شود یک امر استثنایی و خارج از هنجار بوده است. همین طور گفته شده در گرفتن اطلاعات درباره خشونت ها، گزارشگران نباید سراغ آشنایان دوری بروند که اطلاعات زیادی درباره سوابق بازماندگان و شرایط اتفاق ندارند.
همچنین در گزارش ها فقط به اظهارات پلیس یا مأموران اعمال قانون اتکا نکنند و به سراغ منابع خبری جایگزین رفته و صدای متخصصان و پژوهشگرانی که اوضاع اجتماعی و شرایط بازماندگان را تحلیل می کنند را نیز بشنوند.
نتیجه گیری و چند سفارش حرفه ای
گزارش های خبری درباره خشونت مقابل زنان در دستورالعمل های حرفه ای بطور عمده دارای سه خاصیت حساسیت، مسئولیت پذیری و رعایت اخلاق است. به عبارت دیگر، به روزنامه نگاران سفارش شده حساسیت های بازماندگان خشونت مقابل زنان و موارد قتل را در نظر بگیرند تا با پوشش های رسانه ای، لطمه بیشتری به آنها وارد نشود.
از سوی دیگر، با در نظر گرفتن مسئولیت اجتماعی در پوشش رویدادها، نقش ناظر و هشداردهنده را نیز بازی کنند و کژرفتاری ها و اتفاقات تلخ جامعه را منعکس کنند تا از موارد مشابه بعدی جلوگیری بشود.
برای متعادل کردن این مسئولیت حرفه ای و رعایت حساسیت های بازماندگان خشونت و قتل، روزنامه نگاران باید اخلاق حرفه ای را در نظر داشته باشند و این اخلاق حرفه ای می تواند اصولی داشته باشد که چکیده آنها برمبنای مرور دستورالعمل های موجود چنین است:
با بازماندگان خشونت ها باید با احترام رفتار کرد و قبل و حین و پس از تهیه و انتشار گزارش ها برای آنها وقت گذاشت و خواسته هایشان را لحاظ کرد.۱. زبانی که در گزارش ها استفاده می شود اهمیت زیادی دارد و روزنامه نگاران تخصصی این حوزه باید آنرا یاد بگیرند.
۲. پیش زمینه اجتماعی رویداد باید برجسته شود و فقط به بررسی یک مورد خاص اکتفا نشود. باید به ریشه ها و علت های بزرگ تر ماجرا در پس زمینه یک مساله اجتماعی پرداخته شود، تا تعریف یک ماجرا با مختصات خاص و فردی.
۳. با بازماندگان خشونت ها باید با احترام رفتار کرد و پیش و حین و پس از تهیه و انتشار گزارش ها برای آنها وقت گذاشت و خواسته هایشان را لحاظ کرد.
۴. تصویر ارائه شده از واقعیتی که رخ داده است همه جانبه و کامل باشد و از احساسات گرایی پرهیز شود.
۵. پوشش خبری باید طوری باشد که در میسر روزنامه نگاری راهکار گرا، بتواند راهکار هایی برای مشکلاتی که گزارش می کند عرضه نماید و فقط به طرح هیجان انگیز ماجرا با جزئیاتی که از نظر احساسی مخاطبان را درگیر کند اکتفا نشود.
۶. در گرفتن اطلاعات درباره حادثه، به منابع محدود مثل پلیس اتکا نشود و گزارشگران تلاش کنند صدای مختصصان نیز درباره وضعیت جامعه محلی و شرایط بازماندگان شنیده شود.
۷. در گزارش ها باید منابع و اطلاعاتی که جوامع محلی که اتفاق در آن رخ داده ارائه شود تا اگر کسی در معرض خشونت بود یا تجربه مشابهی داشت بتواند به نهادهای حمایت کننده مراجعه کند.
۷. باید با حفظ حریم خصوصی یا رعایت حساسیت ها و ملاحظاتی که بازمانده خشونت خانگی دارد، از این که او بطور مضاعف و باردیگر گرفتار از این خشونت ها لطمه ببیند پرهیز کرد.
منبع: جاوید شو
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب