گفت وگو با كارگردانان سینمای مستند (۶)؛
حقیقت بی خلل، راز ماندگاری آثار سینمای مستند ایران است
به گزارش جاوید شو کارگردان مستند، اظهار داشت: هرگاه سینمای مستند ایران توانسته یا بتواند علاوه بر رعایت اصول حرفه ای و زیبایی شناختی، اثری را با اصالت و مبتنی بر حقیقت بی خلل، تولید نماید، می توان اظهار داشت که حتی از صاحب تکنیک ترین و توجه برانگیزترین آثار سینمای مستند جهان پیش افتاده است.
شهرام درخشان کارگردان مستندساز و عضو پیوسته انجمن مستندسازان خانه سینما در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی ایرنا و در توضیح کارکرد سینمای مستند در جامعه امروز ایران بیان کرد: کارکرد سینمای مستند امروزین نیست.
وی افزود: در حقیقت این کارکرد همیشگی و دایمی فیلم مستند است که آینه ای در مقابل جهان و رخدادهای آن باشد؛ در مقابل انسانها و رفتارهایشان و در مقابل هر آنچه در جامعه‌ی انسانی اتفاق می افتد.
اما گاهی شمار و شتاب این وقایع بیشتر و گاهی هم کمتر است. با این همه «رسالت آینه گی» سینمای مستند همیشگی است. اینکه تا چه اندازه در این جهان نمایی و بازتاب دادن حقیقت موفق بوده است، به یقین، بسیار؛ هر چند به سختی.
این مستندساز در توضیح رسالت یک مستندساز در مقابل مسائل اجتماعی و فرهنگی ایران اظهار داشت: به صورتی در پاسخ قبلی به این مساله اشاره کردم. متأسفانه مستندسازان تندخویی می بینند. به طور معمول انگشتهایی بهتان زننده، همیشه به آنها اشاره می کنند.
هرچند در این زمانه شاید طبیعی به نظر برسد. به کنایه می شود اظهار داشت که ماجرا، همان ارتباط حقیقت با تلخی است. مذاق برخی، شاید این میزان تلخی را بر نتابد؛ امّا باید منصفانه قضاوت کرد. این گناه از فیلمساز حقیقتجو و حقیقتگو نیست، تقصیر شاید از وفور و کثرت حقایق تلخ باشد.
وی در ادامه و در تصریح این نکته که بنظر می رسد سینمای مستند از صرف یک سینمای نخبه گرا به سمت اقبال عمومی حرکت کرده و امروز بسیار بیش از گذشته این سینما در بین مردم عادی شناخته شده است، گفت: شاید برای تأیید این مطلب نیاز باشد که شواهد و قراینی داشته باشیم که آیا سینمای مستند، امروزه با اقبال بیشتری مواجه است؟ نداشتن آمار و رقم، و همین طور اکران عمومی برای آثار مستند، شاید در تاکید و تأیید این مساله ما را مردّد کند.
اما مطمئن هستیم که سینمای مستند همیشه مخاطبان مشتاق خودرا دارد. هر از گاهی که امکانی برای نمایش و سنجش فراهم شده، نشان داده است که مخاطبان اشتیاق دارند برای تماشا.
درخشان اشاره کرد: اگر برای این مقدار و این حد از توجّه، دنبال دلیل هم باشیم، احتمالاً این باشد که رسانه ها ناقلان حقیقت نیستند. اعتبار و اطمینانی به نقل و روایتشان نیست. دست کم دربیشتر موارد. منابع دیگر نیز شبهه برانگیزند. سینمای خیالپرداز هم بازتاب دهنده محض حقایق جامعه نیست و مخاطبان را در امواج رویاها و تخیّلات غوطه ور می کند؛ پس برای دریافت حقیقت و در وجه دیگر، برای دریافت واقعیت، شاید سینمای مستند مطمئنتر و قابل اعتناتر باشد.
وی در توضیح اینکه سینمای مستند در چه شرایطی میتواند منشا اثر باشد یا در جامعه تغییرات بوجود آورد، اظهار داشت: پاسخ ساده و کوتاهی دارد «در شرایط آزاد و هم به شرط صداقت فیلمساز».
این مستندساز در پاسخ به این پرسش که چه نگاهی را می توان برای ورود و استقبال سرمایه گذاران (خصوصی و دولتی) در تولید سینمای مستند اتخاذ نمود، اشاره کرد: برای بخش خصوصی، علی القاعده بازگشت سرمایه بعلاوه سود، باید مهمترین مشوّق برای تهیه کنندگان یا سرمایه گذاران باشد.
ایجاد زیرساخت برای نمایش آثار، فروش بلیت و تضمین امنیّت سرمایه ازسویی؛ و هم حرفه ای گری فیلمسازان و توجه به کیفیت در تولید، از طرف دیگر جاذب سرمایه گذار خصوصی خواهد بود.
وی اضافه کرد: بخش دولتی هم با کاستن از سطح توقع خود، بعنوان سرمایه گذار، می تواند در تولید بیشتر و بهتر آثار مستند سهم بزرگی داشته باشد. با تأسف می گویم که بخش دولتی و یا سرمایه گذار دولتی، نگرشی خودخواهانه، مجیز طلب، ریاکار، دروغگو و پنهان کار دارد؛ یعنی تمام خصایص و مشخصه هایی که در تعارض و تقابل مطلق با روح اثر مستند است. طبیعتاً تغییر این نگرش و خصلت های ناخوشایند، می تواند منجر به توسعه سینمای مستند و افزایش تولید باشد.
درخشان در تببین این مساله که چرا عمده رویکرد مستندسازی در سینمای ایران، مستندهای اجتماعی است و اقبال نسبت به سوژه های سیاسی، اقتصادی، تاریخی، فرهنگی و موارد دیگر کم است، تصریح کرد: متأسفم که اینطور است و متأسفم که فیلمسازان بیشتر سراغ مسایل اجتماعی می روند.
وی افزود: منظورم کفایت مقدار فیلم های اجتماعی نیست که حتما باید بیشتر از این هم باشد. منظورم این است که توجه به صورتی خاص از موضوعات تکراری، شباهت مضامین، حتی شباهت در ساختار فیلم، جای تأسف دارد. شاید به این علت که تعدادی از فیلمسازان با یک موضوع، یک سوژه و نوع خاصی از نگرش موفق شده اند.
پس بسیاری به دنبال تقلید از او برمی آیند. حتی اهتمام می کنند تا حد ممکن، شبیه به او باشند. از خیلی از موضوعات اجتماعی دیگر غافل می شوند و به تقلیدی محض می پردازند. بطورمثال چون کارگردانی در موضوعی موفق بوده و جوایزی دریافت کرده است، مقلدان از او دست به کار می شوند؛ بی آن که در نظر بگیرند که این اوست که با خلاقیت و نوع خاص تفکّ و نگرش خود موفق شده است و این مساله نبوده که برایش موفقیت آورده.
وی افزود: یا اگر فیلمساز موفقی در حوزه ای دیگر توجه مجامع مختلف را به خود جلب کند، بی وقفه و بی درنگ، شمار بسیاری دست به کار شبیه سازی می زنند. از سوژه گرفته تا قاب بندی تصاویر، روایت، تدوین و...، علاوه براین شاید به نظر برسد که مشاهده گری در موضوعات اجتماعی، راه آسانی برای ساخت اثر است. دوربین ناظر گذاشتن و واقعه ای را ثبت کردن به نظر آسان می آید (که در حقیقت هم هست و هم نیست) اما ورود به موضوعات دیگر نیاز به سواد و آگاهی بسیار، پژوهش و جستجوی فراوان و علمی، خلاقیت چشم گیر برای بیان و روایت و نظایر این دارد.
پس کم توجهی به مطالبی به جز موضوعات اجتماعی، حداقل به نظر من برای برخی، سختتر از مشاهده گر صرف بودن است. امیدوار هستم منظورم را رسانده باشم و ایجاد سؤتفاهم نکرده باشم.
درخشان در تاکید این مطلب که تا چه اندازه می توان از مستند برای هدایت و ارتقای کیفیت فرهنگ یک جامعه بهره گرفت، اشاره کرد: یکی از مهم ترین کاربردهای مستند همین است: ارتقا سطح آگاهی. طبعاً با ظرافت های خلاقانه، صداقت محض و نگرشی هنرمندانه می توان یک اثر مؤثر ساخت.
این کارگردان مستندساز در پاسخ به این پرسش که باتوجه به نزدیکی رویداد جشنواره سینما حقیقت، روند کیفیت این جشنواره از شروع تا به امروز را به چه صورت می بینید، بیان کرد: جشنواره سینما حقیقت، همیشه به اقتضای زمان، دارای کیفیتی یکسان بوده است. تقریباً مشابه با هر دوره و با کمترین نوسان. در حقیقت کیفیت آثار باید کیفیت یک جشنواره را تعیین کند والّا خود جشنواره که مراسمی بیشتر نیست.
اما اگر منظور کیفیت و کمیت اجرای جشنواره باشد، حتما جشنواره سینما حقیقت با تجربه اندوزی گردانندگان و برگزارکنندگان، در هر دوره، توسعه یافته تر و نوآمدتر شده است.
مثلاً همه گیری ویروس کرونا، قابلیت استفاده از فضای مجازی را در دوره پیشین گوشزد کرد و سینما حقیقت، نخستین جشنواره پس از همه گیری کرونا بود که شهامت برگزاری پیدا کرد و به شکل مناسبی نیز برگزار شد؛ به نظرم برگزاری دوره قبلی دست مریزاد داشت.
این کارگردان در آخر و در پاسخ به این پرسش که سینمای مستند امروز ایران و مستندسازان چه جایگاهی در سینمای مستند جهان دارند، اظهار داشت: سینمای مستند ایرانی را در مقام قیاس با سینمای دیگر کشورها ارزیابی نمی کنم؛ چونکه این کار را به صورتی درست نمیدانم.
سینمای مستند هر کجا، همیشه کار خودش را می کند. توجه به مجامع بیرون از ایران، کمی تمرکز و اصالت را از فیلم مستند می گیرد. در حقیقت، سینمای مستند، نخست باید کاربرد و تأثیر داخلی داشته باشد. مخاطب خودرا بیابد و بر دانسته های وی و بر عمق نگاه و فکر او بیافزاید، سپس خود به خود مخاطب جهانی پیدا می کند.
وی اضافه کرد: گذشته از اینکه مرزبندی میان مخاطب جهانی و بومی، کاری سخت و دقیق است اما مانند هر اثر هنری دیگر مهم اصالت یک اثر است. این اصالت به اضافه‌ی حرفه ای گری در تولید و ساخت (منظور توجه به جنبه های تخصصی تولید فیلم است) می تواند جایگاه بلندی برای سینمای مستند ایران فراهم آورد.
شعر حافظ مخاطب جهانی دارد، بی آنکه برای مردمان آن سوی جهان و به قصد آنها سروده شده باشد بلکه این اصالت اثر بوده که جهان را جلب کرده است. همین طور نغزگویی و اندیشه های برتر مولوی. سینمای داستانی ایرانی هم هرگاه توجه به «انسان» داشته مورد توجه قرار گرفته است. همچنان که عباس کیارستمی با آثارش جهان را به تحسین واداشت.
درخشان اشاره کرد: پس هرگاه سینمای مستند ایران توانسته یا بتواند علاوه بر رعایت اصول حرفه ای و زیبایی شناختی، اثری را با اصالت و مبتنی بر حقیقت بی خلل، تولید نماید، می توان اظهار داشت که حتی از صاحب تکنیک ترین و توجه برانگیزترین آثار سینمای مستند جهان پیش افتاده و هرگاه نتواند چنین باشد پس افتاده است.
شهرام درخشان از طرف هیات مدیره انجمنِ بعنوان رئیس دوازدهمین جشن مستقل سینمای مستند معرفی و با رای همه اعضای هیات رییسه جشن مستقل سینمای مستند، او برای این جایگاه انتخاب گردید. وی متولد ۱۳۴۷، دانش آموخته سینما، نزدیک به سه دهه در حوزه های کارگردانی، پژوهش، نویسندگی و تهیه کنندگی فیلمهای مستند فعالیت داشته و فیلم های مستندی مانند: طب حاشیه، داستان یک شهر، خانه ام روی تپه هاست، بر کرانه های پارس، سه فصل از بهارستان، در عصر قجر، تمدن بازیافته، یکی داستان پر آب چشم، تاراج تاریخ، اهل خلوت و... قسمتی از آثار این کارگردان مستند است.
جشن مستقل سینمای مستند هرساله با همکاری دو صنف کارگردانان و تهیه کنندگان سینمای مستند در خانه سینما برگزار می شود و اعضایی که عضو یکی از صنوف خانه سینما باشند می توانند آثارشان را به این جشن ارسال نمایند.
منبع: javidsho.ir
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب