با توجه به اهداف نقشه علمی كشور بررسی شد
وضعیت انتشارات علمی چقدر با اهداف ۱۴۰۴ هماهنگی دارد؟
نتایج یك مطالعه درباب وضعیت انتشارات علمی كشور نشان داد كه ایران در فاكتورهای كمّی روند صعودی و قابل قبولی داشته ولی در مورد فاكتورهای كیفی با وجود سیر صعودی فاصله بسیاری با هدف گذاری این شاخص در سال 1404 دارد.
به گزارش جاوید شو به نقل از ایسنا، شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۹۰ نقشه جامع علمی کشور را تصویب و برای اجرا به سازمان های مسئول ابلاغ نمود.
در سند جامع علمی کشور با هدف ارتقای رتبه علمی کمی و کیفی ایران در منطقه، فاکتورهای هشت گانه ای برای ارزیابی وضعیت انتشارات علمی کشور ارائه شده است. شورای عالی عتف نیز بخشنامه اجرایی نظام پایش و ارزیابی علم و فناوری و نوآوری کشور را با هدف ارزیابی های فاکتورهای نقشه جامع علمی کشور تصویب کرده است.
با توجه به سال های کم باقی مانده تا سال ۱۴۰۴، پژوهشگران گروه علم سنجی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در مطالعه ای مقطعی با بهره گیری از ابزارهای علم سنجی وضعیت انتشارات علمی کشور را در بازه زمانی پنج ساله (۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶) مورد بررسی قرار دادند. المیرا جنوی، شیما مرادی و مهدی پاکزاد؛ پژوهشگرانی بودند که در این مطالعه همکاری داشتند.
برای انجام این مطالعه فاکتورهای انتشارات علمی از نقشه جامع علمی کشور استخراج شد. همین طور پژوهشگران اطلاعات مورد نیاز را از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس، وب آوساینس، فاکتورهای ضروری علم (ESI)، سایمگو، گزارش های استنادی مجلات (JCR)، درگاه ملی آمار ایران، مرجع دانش سیویلیکا و موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی گردآوری کردند.
بررسی و مقایسه فاکتورهای نقشه جامع علمی کشور و فاکتورهای طرح پایش در زمینه انتشارات علمی نشان میدهد که هم پوشانی کاملی بین آنها وجود ندارد و طرح پایش که در امتداد اجرایی شدن راهبرد کلان یک نقشه جامع علمی کشور مصوب شده، نمی تواند پاسخگوی کامل فاکتورهای مطرح شده در آن باشد.
سرانه انتشار مقاله در ایران
سرانه انتشارات علمی یا تعداد مقالات در هر میلیون نفر جمعیت؛ از فاکتورهای مهم در نقشه جامع علمی کشور است که از تقسیم تعداد مقالات کشور بر جمعیت به دست می آید.
در نقشه جامع علمی کشور مقدار ۸۰۰ مقاله به ازای هر میلیون نفر در افق ۱۴۰۴ هدف گذاری شده است. در بازه پنج ساله مورد بررسی تعداد مقالات ایران در پایگاه وب آوساینس از ۳۱ هزار و ۲۱۱ مقاله در سال ۲۰۱۳ به ۵۱ هزار و ۸۷۵ مقاله در سال ۲۰۱۷ افزایش داشته است. این روند افزایشی در پایگاه اسکوپوس نیز مشاهده می شود. به نحوی که تعداد مقالات از ۴۱ هزار و ۹۶۹ مقاله در سال ۲۰۱۳ به ۵۴ هزار و ۳۸۸ مقاله در سال ۲۰۱۷ رسیده است.
رشد تعداد مقالات علمی سبب شده که ایران در رتبه نخست تولید مقاله علمی در بین کشورهای منطقه قرار گیرد و از لحاظ کمیت برون دادهای پژوهشی در بین کشورهای حوزه خلیج فارس نقش رهبری را بازی کند.
در این بازه زمانی جمعیت کشور از ۷۷.۰۱ میلیون نفر در سال ۱۳۹۲ به ۸۱.۰۷ میلیون نفر در سال ۱۳۹۶ رسیده است. باتوجه به برآورد مرکز آمار ایران برای جمعیت کشور در سال ۱۴۰۴ (۸۸.۳۵ میلیون نفر)، برای رسیده به هدف گذاری نقشه جامع علمی کشور (۸۰۰ مقاله به ازای هر میلیون نفر)، تعداد مقالات کشور باید به ۷۰ هزار و ۶۸۰ مقاله در سال برسد. باتوجه به روندی تولید مقالات علمی در سال های گذشته، دست یابی به این هدف دور از انتظار به نظر نمی رسد.
میزان استنادات تولیدات علمی ایران در واحد انتشارات
شاخص میزان استنادات در واحد انتشارات یا میانگین تعداد استنادات به ازای هر مقاله همچون فاکتورهای سنجش اثر استنادی است. مطابق با راهنمای ESI؛ این میزان با تقسیم تعداد کل استنادات دریافتی به تعداد کل مقالات کشور محاسبه می شود. این شاخص به صورتی نشان دهنده کیفیت مقالات کشور است.
میانگین استنادات مقالات ایران در بازه سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷، رشد اندکی داشته و به مقدار ۴.۳۴ رسیده است.
باتوجه به اینکه در نقشه جامع علمی کشور مقدار ۱۵ برای میانگین استنادات به ازای انتشارات، در نظر گرفته شده است، دستیابی به این شاخص بعید بنظر می رسد.
سهم فارغ التحصیلان دانشگاهی و حوزوی از مقالات بین المللی
شاخص نسبت فارغ التحصیلان دانشگاهی و حوزوی به تعداد مقالات، از شاخص هایی که درصدد یافتن میزان راندمان پژوهشی فارغ التحصیلات دانشگاهی و حوزوی است. در نقشه جامع علمی کشور، عدد ۱۰ بعنوان هدف برای این شاخص در سال ۱۴۰۴ در نظر گرفته شده است. یعنی؛ باید به ازای هر ۱۰ فارغ التحصیل دانشگاهی حداقل یک مقاله در نمایه های معتبر منتشر شود.
باتوجه به آمارهای انتشار یافته از «موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی»، تعداد فارغ التحصیلان دانشگاهی از ۷۱۸ هزار و ۸۰۱ نفر در سال ۱۳۹۲ به ۷۹۸ هزار و ۷۳۶ نفر در سال ۱۳۹۵ رسیده است.
در زمان گردآوری داده های این مطالعه، داده های مربوط به سال ۱۳۹۶ هنوز منتشر نشده بود و داده های تعداد فارغ التحصیلان حوزوی نیز در مرکز آمار و اطلاعات حوزه های علمیه در دسترس نبودند.
با افزایش تعداد فارغ التحصیلان دانشگاهی، شاهد افزایش تعداد مقالات منتشرشده در نمایه های معتبر بین المللی هستیم. تعداد مقالات در پایگاه وب آوساینس از ۳۱ هزار و ۲۱۱ در سال ۲۰۱۳ به ۵۱ هزار و ۶۷۲ در سال ۲۰۱۶ رسیده است.
نسبت فارغ التحصیلان به تعداد مقالات در پایگاه وب آوساینس و اسکوپوس در سال ۲۰۱۳ به ترتیب ۲۳ و ۱۷ بوده است و این میزان در سال ۲۰۱۶ به ترتیب به ۱۷ و ۱۵ رسیده است.
به دلیل درصد رشد بالای تعداد مقالات، شاهد سیر نزولی نسبت فارغ التحصیلان به تعداد مقالات در نمایه های بین المللی و نزدیک شدن به مطلوب نقشه جامع علمی کشور هستیم.
یکی از فاکتورهای راندمان پژوهشی، نسبت مقالات نمایه سازی شده در سطح بین المللی به تعداد اعضای هیئت علمی است. در نقشه جامع علمی کشور مقدار مطلوب این شاخص ۰.۴ برای سال ۱۴۰۴ در نظر گرفته شده است.
در بازه زمانی مورد مطالعه، تعداد اعضای هیئت علمی دانشگاه های ایران ۷۰ هزار و ۶۳۵ نفر در سال ۱۳۹۲ بوده که این میزان در سال ۱۳۹۶ به ۸۰ هزار و ۳۱۳ نفر رسیده است.
با توجه به نرخ بالای رشد مقالات ایران در پایگاه های وب آوساینس و اسکوپوس، در این بازه زمانی نسبت مقالات به اعضای هیئت علمی همیشه بیشتر از مقدار مطلوب این شاخص در افق ۱۴۰۴ بوده است. بنا بر این بنظر می رسد که در نقشه جامع علمی کشور، هدف گذاری مناسبی برای این شاخص انجام نشده است.
مقالات راه یافته به همایش های معتبر بین المللی
این شاخص همچون فاکتورهای مشترک بین نقشه جامع علمی کشور و طرح پایش است و به بررسی تعداد مقالات منتشرشده در همایش های معتبر علمی داخلی و خارجی می پردازد.
بررسی ها نشان داده که روند روبه رشد انتشار مقالات همایش های علمی نویسندگان ایرانی در سال های اخیر توقف یافته و با سیر نزولی تعداد مقالات همایش ها مواجه هستیم.
همچنین تعداد مقالات منتشرشده به زبان فارسی در پایگاه اسکوپوس در بازه پنج ساله اخیر، همیشه سیر صعودی داشته و موجب بهبود جایگاه زبان فارسی و ستاندن رتبه پانزدهمین زبان انتشار مقالات در این پایگاه شده است ولی در پایگاه وب آوساینس وضعیت زبان فارسی چندان مطلوب نمی باشد.
شمار نشریات ایران با نمایه بین المللی معتبر
یکی از فاکتورهای مهم در زمینه زیرساخت پژوهش، تعداد نشریات با نمایه بین المللی معتبر است. در نقشه جامع علمی کشور، برای این شاخص تعداد ۱۶۰ نشریه با ضریب تاثیر بیشتر از سه هدف گذاری شده است. این هدف گذاری نشان میدهد که هدف سیاست گذار، نشریات نمایه شده در پایگاه گزارش استنادی مجلات است.
در بررسی ها مشخص شد که هیچ کدام از نشریات ایرانی در بازه زمانی ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ ضریب تاثیر بالاتر از سه نداشتند.
نتایج بررسی های این مطالعه نشان میدهد که عملکرد ایران در زمینه فاکتورهای کمی در رابطه با انتشارات علمی در بازه پنج ساله ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷، همیشه رشد صعودی داشته است.
پژوهشگران این مطالعه می گویند: بنظر می رسد که این رشد می تواند هدف گذاری نقشه جامع علمی کشور را برای فاکتورهای «تعداد مقالات در هر میلیون نفر»، «نسبت فارغ التحصیلان دانشگاهی و حوزوی به مقالات نمایه سازی شده در نمایه های بین المللی» و «نسبت مقالات نمایه سازی شده در سطح بین المللی به تعداد اعضای هیئت علمی» در سال ۱۴۰۴ تحقق بخشد.
به نظر می رسد سیاست گذاران در هدف گذاری شاخص «نسبت مقالات نمایه سازی شده در سطح بین المللی به تعداد اعضای هیئت علمی» گرفتار اشتباه شده اند؛ برای اینکه از زمان ابلاغ این نقشه جامع، مقدار این کمیت از وضعیت مطلوب در سال ۱۴۰۴ بیشتر بوده است.
در این مطالعه مشخص شد که در مورد شاخص هایی که بوسیله سنجش اثر استنادی به بررسی کیفیت برون دادهای پژوهشی (مقالات، کتاب ها و... ) می پردازند، وضعیت فعلی با وضعیت مطلوب شاخص فاصله چشم گیری دارد.
میزان استناد بالا به انتشارات علمی منتشرشده بعنوان نتیجه پژوهش، نشان دهنده هدفمندی و کیفیت پژوهش ها است. بگفته پژوهشگران این مطالعه: باتوجه به وضعیت نامطلوب این شاخص، سیاست گذاری در جهت بهبود وضعیت این شاخص امری ضروری و مهم می باشد. همین طور وضعیت نامطلوب این شاخص نشان از هدررفت خیلی از منابع مالی و انسانی پژوهشی است و لزوم توجه به بهبود این وضعیت را دو چندان می کند.
وضعیت ایران در شاخص تعداد مقالات همایش های معتبر در بازه زمانی مورد مطالعه روند نزولی داشته است. پژوهشگران این مطالعه می گویند: باتوجه به مشکلات ارزی به وجود آمده در سال ۱۳۹۷ و افزایش هزینه شرکت در همایش ها و عدم توجه و حمایت نهادها و سازمان ها نسبت به لزوم حضور پژوهشگران در مجامع بین المللی بنظر می رسد که این روند نزولی در سال های آینده نیز ادامه داشته باشد.
پژوهشگران این مطالعه می گویند: بخشنامه «نظام پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری کشور» که با هدف ارزیابی فاکتورهای نقشه جامع علمی کشور ارائه شده است، ابزار مناسبی برای سنجش فاکتورهای نقشه جامع علمی کشور نیست و نیاز به بازبینی در فاکتورهای نظام پایش احساس می شود.
محققان گروه علم سنجی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور باتوجه به اهمیت موضوع مطالعات پیشنهاداتی را ارائه کرده اند:
- انجام اقدامات لازم جهت اصلاح و ویرایش فاکتورهای بخشنامه نظام پایش و ارزیابی علم، فن آوری و نوآوری کشور جهت هم راستایی سیاست های وضع شده با اسناد بالادستی؛
-گسترش و بهبود تعاملات بین المللی و حمایت های بیشتر حقوقی و ارزی از پژوهشگران برای شرکت در همایش ها و کنفرانس های بین المللی و برنامه ریزی و بودجه بندی هدفمند در این خصوص؛
-گسترش زیرساخت های لازم برای افزایش تعداد نشریات فارسی نمایه شده در پایگاه های معتبر بین المللی و نیز انتشار کتب علمی برای ارتقای جایگاه علمی ایران و زبان فارسی؛
-بررسی و مطالعه دلیلهای توسعه نا متوازن کیفیت و کمیت برون داده های پژوهشی ایران.
یافته های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «ارزیابی وضعیت انتشارات علمی ایران بر اساس نقشه جامع علمی کشور» در دوفصل نامه «پژوهش نامه علم سنجی» دانشگاه شاهد انتشار یافته است.
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب