كرونا و فرهنگ جدید زندگی-۱۶ ، گفت وگو با فرید قدمی:

دست نامرئی بازار لیبرال ها حتی برای دفن مردگان مان هم نیامد

دست نامرئی بازار لیبرال ها حتی برای دفن مردگان مان هم نیامد

جاوید شو: قدمی می گوید كه طبقه كارگر ایران به علت عدم تأمین مالی نتوانست به قرنطینه برود و بنابراین توسط رسانه ها احمق معرفی گشتند. در اقتصاد ایران دست نامرئی بازار حتی برای دفن مردگان هم نیامد.



خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: بعد از انتشار کرونا تنی چند از متفکران و شخصیت های فرهنگی این ویروس را دموکرات خواندند، «چراکه تبعیض قائل نشده و هر کسی را که بدنش مستعد این بیماری باشد، از بین می برد.» اما هرچه زمان پیش رفت بطلان این حرف بیشتر از پیش ثابت شد، چون که طبقات بالای جامعه از نظر اقتصادی توانستند به علت تمکن بسیار در خانه های وسیع و مجهز خود به قرنطینه بروند و از بهترین خدمات پزشکی بهره مند شوند، اما طبقات فرودست جامعه به علت عدم تمکن مالی ناچار شدند بین کار برای رفع گرسنگی و قرنطینه در «بیغوله های خویش» کار برای رفع گرسنگی و در نتیجه «در معرض ویروس» قرار گرفتن را انتخاب کنند.
در هر صورت کرونا تاثیرش بر طبقات متوسط و فرودست بیشتر بود و این عیان کردن تفاوت طبقاتی اساسا در آینده فرهنگ جامعه را تحت تاثیر قرار خواهد داد. در اینباره با فرید قدمی به گفتگو نشستیم. قدمی، نویسنده، مترجم و منتقد حوزه های ادبیات و فرهنگ است. به قلم قدمی بیشتر از ۳۵ عنوان کتاب تألیف و ترجمه انتشار یافته است. «سیاست ادبیات: تزهایی دربارهٔ نوشتار» و رمان های «پاره های پاریسی یا پورهٔ پنیر و پروست»، «زن ها در زندگی من یا داف معبد دلفی» و «مایا یا قصهٔ آپارتمانی در خیابان کریمخان» همچون تالیفات انتشار یافته اوست.
«اولیس»، «تبعیدی ها» و «مجموعه اشعار» هر سه از جیمز جویس، «ولگردهای دارما»، «هایکوهای آمریکایی» و «دور از بودا» هر سه اثر جک کروآک، «کریسمسِ گردی» از ویلیام باروز، «ای ناخدا ناخدای من» اثر والت ویتمن، «یکی آمریکا را به باد داد» نوشته امیری باراکا، «جلجتا» و «گربه و ماه» هر دو از ویلیام باتلر ییتس، «بارش کلاه مکزیکی: یک رمان ژاپنی» و «ویلارد و جایزه های بولینگ اش: یک رمان زیادی جنایی» اثر ریچارد براتیگان، «روزهای آرام در کلیشی» اثر هنری میلر، «خفاش ها در آستانه خودکشی» اثر سمیح القاسم و «آوازهای موتوری» نیکولا یانکوف واپتساروف، همچون ترجمه های انتشار یافته قدمی است.
در نقد دموکراتیک بودن کرونا بسیار می توان گفت. اما اگر اجازه دهید بحث را با این سوال کلی شروع نماییم که به نظر شما کرونا چه اثری بر فرهنگ طبقه متوسط جامعه ایران گذاشت و این اثر در بعد از کرونا به چه صورت خویش را نشان خواهد داد؟
پیش از هر چیز بگذارید این نکته را برای شما روشن کنم که به نظر من در ایران دیگر طبقه متوسط به معنای اقتصادی کلمه نداریم. جامعه امروز ایران دو طبقه است: طبقه کارگر و طبقه اشراف؛ طبقه واسطی اینجا وجود ندارد. این اشراف به نظرم تازه به دوران رسیده اند. یعنی معمولاً از راه تصادف و رانت به ثروت غیر تولیدی کلانی رسیده اند.
از طرف دیگر یک طبقه متوسط فرهنگی داریم که تحصیلکرده و دانشگاه رفته اند و سطح مطالعاتی و آموزش شان حتی از متوسط اروپایی ها هم بیشتر است، اما به لحاظ اقتصادی کارگر است. یعنی برای یکسری کارفرما مشغول به کار است و نیروی کارش را به آنها می فروشد، آن هم با حداقل قیمت؛ حالا این کارگر یا یقه سفید است یا یقه آبی. یعنی چه مهندس باشد چه کارگر ساده در هر حال در زمره طبقه کارگر است.
در ایران دیگر طبقه متوسط به معنای اقتصادی کلمه نداریم. جامعه امروز ایران دو طبقه است: طبقه کارگر و طبقه اشراف؛ طبقه واسطی اینجا وجود ندارد اما در شرایط انتشار کرونا در این طبقه کارگر طیف یقه آبی اوضاع بدتری را پیدا کردند، چون به هر حال حقوق و مزایای شان به اندازه ای نبود که بخواهند حتی برای سه ماه آینده پولی پس انداز داشته باشند تا در شرایط قرنطینه آنرا هزینه کنند.
از یک طرف این طیف پولی برای رفتن به قرنطینه نداشتند، از سوی دیگر تبلیغات عظیمی توسط سیستم فرهنگی حاکمیت، صدا و سیما و حتی تلویزیون های خارجی و تلویزیون های ماهواره ای فارسی زبان صورت می گرفت که در آنها تبلیغ و تشویق در خانه ماندن را کرده و به کسانی که بیرون می آمدند انگ می چسباندند و ترویج می کردند که این طیف مشتی کودنِ احمق بی مسئولیت اند. این مسائل سبب یک خشم طبقاتی چشم گیر می شود.
کسانی که حالا هم زندگی و سلامتی شان در معرض خطر ویروس کرونا است و هم از سال ها پیش، حداقل از سال ۸۴ به بعد، فشار اقتصادی سهمگینی را تحمل و تجربه می کنند، فشاری که هر روز بدتر و بدتر می شود، حالا یک انگ فرهنگی و اجتماعی هم دارد به آنها می چسبد. این انگ اجتماعی حتی به جایی رسیده که خیلی از کسانی که به کرونا مبتلا می شدند بیماری خویش را اعلام نمی کردند. انگار آنرا یک چیز بدی می دانند و این تنها در ایران اتفاق افتاده و می افتد. چون که با تبلیغاتی که در رسانه ها شد هرکسی که کرونا گرفت، خویش را انسانی کودن، احمق و بی مسئولیت یافت. این در روند درمان هم تأثیرات خویش را گذاشت. چون همه خواستند بیماری خویش را پنهان کنند و چه بسا مرگ هایی که به خاطر اعلام نکردن کرونا یا حتی نرفتن به پزشک پنهان شده و می شود. این روند هم برای عموم بد است و هم برای کلیت اجتماعی خطر دارد.
چرا به این مرحله رسیدیم؟
به نظرم دوگانگی فرهنگی و اقتصادی حاکمیت روی این مسئله کاملاً تاثیر گذاشت. حاکمیت و دولت از یک طرف از راه تلویزیون مدام با افرادی که بیرون می آمدند، تحقیرآمیز برخورد کرده و خبرنگاران در گفتگو با مردم در حالیکه چهره مردم را نشان می دادند، مدام تلاش در ابله نشان دادن آنها داشتند، از سوی دیگر همین حاکمیت شرایط اقتصادی حداقلی را برای طبقه بی سهم جامعه ایجاد نمی کرد که مردم در قرنطینه بمانند.
کارگران پولی برای رفتن به قرنطینه نداشتند، از سوی دیگر تبلیغات عظیمی توسط سیستم فرهنگی حاکمیت، صدا و سیما و حتی تلویزیون های خارجی و تلویزیون های ماهواره ای فارسی زبان صورت می گرفت که در آنها تبلیغ و تشویق در خانه ماندن را کرده و به کسانی که بیرون می آمدند انگ می چسباندند و ترویج می کردند که این طیف مشتی کودنِ احمق بی مسئولیت اند مسلماً هر انسانی و حتی هر حیوانی که خود و زندگی اش را در خطر ببیند از مسکن خود بیرون نمی آید. حتی یک آهو در جنگل اگر دورش را حیوانات درنده گرفته باشند به صورت غریزی از مخفیگاه و یا پناهگاهش بیرون نمی آید. انسان هم همچنین است. حتی اگر آموزش و فرهنگ را به کنار بگذاریم، میل به بقا و میل صیانت نفس در همه هست؛ وقتی کسی مجبور می شود این کار را بکند اساسا یک شرایط خاصی دارد و آن شرایط در ایران مسلماً اقتصادی می باشد. دولت از نظر اقتصادی این امکان را از مردم بخصوص از طبقه کارگر می گیرد و در عین حال تحقیرشان هم می کند و این منجر به یک خشم طبقاتی می شود. به نظرم بعد از کرونا از اعتراضات کارگری و طبقاتی به خشم صنفی و طبقاتی خواهیم رسید.
این خشم چه مختصاتی خواهد داشت و چه جریانی را درست می کند؟ آیا چیزی شبیه به مسئله گران کردن بنزین توسط دولت خواهد بود؟
مسلماً در بزنگاه ها این خشم خویش را با مختصات ویژه اش نشان خواهد داد. به نظرم طبقه کارگر، طبقه بی سهم های ایران، مترصد فرصتی خواهد بود تا این خشم را آشکار کند. بخشی از خشونت ماجرای بنزین به خاطر خشم به حقی بود که در بسیاری به علت رفتار و کنش دولت بوجود آمده بود. رئیس دولت صحبت هایی کرد در خصوص اینکه من تازه از جمعه یا شنبه فهمیدم بنزین گران شده است و… این بی مسئولیتی و تحقیر مردم سبب همان خشم شد. شما وقتی مردم را تحقیر می کنید نباید انتظار داشته باشید که واکنش شان غیرخشمگین باشد. به نظرم این وضعیت در انتشار کرونا بدتر شده و این خشم به مراتب بیشتر شده است.
از طرف دیگر همه شاهد بودند که دولت مدام اخباری در خصوص نداشتن بودجه برای اعمال شرایط قرنطینه منتشر می کرد، حتی تصمیم داشت که وام ناچیزی با سود ۱۲ درصد به مردم بدهد و از راه پول یارانه آنرا مستهلک کند. هرچند در نهایت این سود را برداشتند اما ایده شان در کل دنیا خاص بود! از سوی دیگر تمام شرایط بی پولی را به گردن تحریم های بین المللی و آمریکا می انداختند و بعد این میان گزارش تفریغ بودجه دیوان محاسبات منتشر می شود که در آن اشاره شده که چهار میلیارد و ۸۲۰ میلیون دلار، یعنی معادل همان پولی که ایران از صندوق بین المللی پول برای مقابله با کرونا قرض خواسته بود، از بودجه مملکت گم شده است. گم شدن که معنا ندارد، رسانه ها نمی توانند بگویند که این پول چپاول شده است. این پول نابود شده و مردم طبیعتاً از خود می پرسند که پس پول هست اما برای ما نیست.
کافکا جمله مشهوری دارد به این شرح که خروارها امید وجود دارد اما نه برای ما، به نظرم در ایران مصداق جمله این می شود که خروارها پول هست اما نه برای ما. این حس در اغلب مردم که طبقه کارگر هم هستند وجود دارد.
بنابراین به نظر شما دوران بعد از کرونا یک نظم جدیدی مقرر است حاکم شود و این نظم با بی نظمی شروع خواهد شد؟
گمان نکنم بلافاصله بعد از اتمام کرونا چنین چیزی داشته باشیم. به محض اتمام کرونا بسیاری که نزدیکان شان را از دست داده اند، مشغول سوگواری می شوند و جامعه تازه از بهت دشمن نامرئی در خواهد آمد. تا جامعه بخواهد به خودش فکر کند که چه شرایطی را گذرانده و از شوک دربیاید مدتی طول خواهد کشید، اما به محض اینکه اتفاق خاصی مثل جریان گران شدن بنزین رخ دهد، آن زمان تمام خشم ها بروز پیدا می کند. خشم پنهانی بوجود آمده در هر حال در نخستین فرصت بعد از شوک خودش را بروز می دهد اما اینکه این خشم چگونه رخ نشان خواهد داد، بستگی به شرایط سیاسی و اجتماعی و شرایط ما در عرصه بین المللی خواهد داشت.
صنایع فرهنگی بعد از کرونا چه وضعیتی پیدا خواهند کرد؟ به هر حال اقتصاد مسئله اصلی است وقتی ما شاهد فروپاشی اقتصاد باشیم صنایع فرهنگی از آن متأثر خواهند شد. خیلی از وجوه صنعت فرهنگ به گل نشسته از کتابفروشی تا تئاتر و سینما و همه درخواست نمودند که نیازمند کمک هستیم. آیا امکان دارد در زمینه محتوا به چیزهای جدید برسند یا امکان دارد همان مسئله اقتصاد ضعیف نگذارد باردیگر قد علم کنند؟
این مسئله چند وجه دارد. اولین وجهش در فضای عمومی فرهنگ است. خرید و فروش کتاب و رفتن به سینما و تئاتر به صورت طبیعی مثل حوزه های دیگر کنسل شده است. این صدمه ای فرهنگی نیست، بلکه صدمه اقتصادی می باشد به نهادهای فرهنگی مثل ناشران و سالن های تئاتر و سینما. هرچند که تعداد مترجمان و نویسندگانی که زندگی شان از راه حق التالیف یا حق الترجمه بگذرد، اندک است، اما آنها هم به لحاظ اقتصادی متضرر شده اند.
کافکا جمله مشهوری دارد به این شرح که خروارها امید وجود دارد اما نه برای ما، به نظرم در ایران مصداق جمله این می شود که خروارها پول هست اما نه برای ما. این حس در اغلب مردم که طبقه کارگر هم هستند وجود دارد به هر حال بخش فرهنگی جامعه به لحاظ اقتصادی به شدت متضرر شده است اما این صدمه اقتصادی می باشد و نه فرهنگی. صدمه فرهنگی رخ نداده چون به هر حال کسانی که کتاب شان را می خواندند یا فیلم می دیدند کماکان هم کتاب می خوانند و فیلم می بینند. حال امکان دارد این کتاب خواندن یا فیلم دیدن در کامپیوتر، گوشی موبایل یا تلویزیون باشد. مردم علایق فرهنگی شان را دنبال می کنند، اما خود این بحران کرونا مسائل جدیدی را برای متفکرها و نویسندگان بوجود می آورد. همچون خیلی از دوگانگی های سیاسی و فکری که میان روشنفکران وجود دارد اساسا مورد شک قرار می گیرد.
به عنوان مثال یکی از اتفاقات مهمی که رخ داد مواجهه روشنفکران بین المللی با کرونا بود. همان اوایل شیوع که هنوز موج شدید کرونا به ایتالیا نرسیده بود، جورجو آگامبن مقاله ای نوشت و در آن اظهار داشت که این ویروس چیز ساده ای مثل آنفولانزاست، همانطور که چینی ها می گویند؛ اما دولت ها می خواهند از آن سواستفاده کرده تا وضعیت استثنایی پلیسی ایجاد کنند.
تحلیل های غلط میان متفکران چپ کم نبود و دلیل آن هم اعتماد کلی است که به دولت های شرقی بخصوص چین و روسیه دارند و بی اعتمادی کلی به دولت های غربی. نتیجه این اعتماد را دیدیم که منجر به چه فاجعه ای شد. بنابراین از این به بعد متفکران چپ مقابل چین جبهه گیری خواهند کرد. متأسفانه این چند دهه اخیر روشنفکران ما بخصوص چپ ها نسبت به مسئله دولت های شرقی مثل چین و روسیه غیرانتقادی برخورد کرده و مدام مشغول نقد غرب بودند. یک دو قطبی شرق و غرب بوجود آورده و خویش را متصل به شرق دانسته و فقط غرب را نقد می کردند. کرونا به این وضعیت آخر می دهد.
کرونا از نظر سیاسی یک نکته مهم برای ما داشت؛ اینکه دولتی مثل چین که در آن آزادی وجود ندارد و مشخص نیست در آنچه اتفاقاتی رخ می دهد و همه چیز تحت کنترل دولت می باشد، چقدر چنین رخدادی می تواند بحرانی بین المللی ایجاد کند. نمی توان اظهار داشت که آن شیوه چینی است و این هم شیوه ماست و… همه شیوه های سیاسی روی هم تاثیر می گذارند. کرونا نشان داد که زندگی سیاسی و فرهنگی در چین می تواند زندگی سیاسی و فرهنگی در ایسلند را هم به نحو شدیدی متأثر کند. از طرفی دیگر در غرب، از دهه ۹۰ به پس از شوروی چیزی به مثابه شر مطلق ساخته شد. دلیل آن هم اتفاقاتی بود که در شوروی رخ داد. در تفکر غربی به علت شر مطلق شوروی، نظام پارلمان دموکراسی مبتنی بر بازار آزاد ارائه شد. اما در بحران اخیر همه شاهد بودند که از این بازار آزاد چقدر متضرر شده ایم.
کرونا نشان داد که زندگی سیاسی و فرهنگی در چین می تواند زندگی سیاسی و فرهنگی در ایسلند را هم به نحو شدیدی متأثر کند جالب است همه کسانی که مرتب از بازار آزاد و عدم دخالت دولت دفاع می کردند، همه دست به دامن دولت ها شده و انتقاد کردند که چرا دولت ها دخالت نمی کنند؟ این روند سبب برعکس شدن برخی جریانات شد. مثلاً در اسپانیا به علت بحران کرونا بیمارستان های خصوصی، ملی اعلام شدند. یا در بعضی از ایالت های آمریکا، گمانم در کالیفرنیا، خیلی از هتل ها ملی شدند تا بی خانمان ها را ساماندهی کنند. این یک وضعیت استثنایی مثبت در دل سرمایه داری بود که می تواند دائمی هم باشد. به نظرم باید همیشه این را در ذهن مان داشته باشیم که سرمایه داری خودش یک وضعیت استثنا در زندگی بشر است: حالا چه سرمایه داری رانتی ایران باشد، چه سرمایه داری نولیبرال امریکایی، چه سرمایه داری میلیتاریستیِ چینی.
بنابراین کرونا سبب شد تا وظیفه دولت ها در مسئله بهداشت عمومی به یادشان بیاید؟ عجیب آنکه در بعضی نظام های لیبرال مثل ایران تلاش داشتند بهداشت را هم خصوصی کنند! یعنی مسئله بهداشت را هم وارد بازار آزاد کنند و این بسیار می تواند خطرناک باشد.
اول از همه این را باید گوشزد نماییم که ما نظام لیبرال نداریم، باآنکه تمام معایب این نظام را در خود جمع کرده ایم. کرونا به ما یاد داد که اهمیت نظام بهداشتی چقدر زیاد است. یکی از نتایج خصوصی سازی این است که توان هزینه پردازی از دولت کسر می شود؛ و افرادی که دارند به واسطه رانت های خصوصی سازی از ثروت بهره مند می شوند و در ظاهر سطح تولید را بالا می برند و به استدلال لیبرال ها سود کارشان به کل جامعه می رسد - امکان دارد این طور هم باشد - در شرایط خاص حاضر نیستند پول شان را برای سلامتی مردم خرج کنند. اتفاقی که دو دهه پیش در یونان رخ داد. دولت از سرمایه گذاران حمایت کرد. قیمت نیروی کار را پایین آورد و فشارها بر طبقه کارگر وارد شد و تولید بالا رفت. اقتصاد پیشرفت کرد اما به محض اینکه دوران رکود شد دیگر آنهایی که ثروت را به خاطر این کار دولت و از راه مردم به دست آورده بودند حاضر به هزینه پردازی نبوده و به کشورهای دیگر رفتند و یونان ماند و رکود اقتصادی. حالا این اتفاق باردیگر در اشل بین المللی در حال رخ دادن است. همه کشورهایی که سرمایه های شان را از بازار آزاد و نیروی کار ارزان به دست آوردند حالا حاضر به هزینه پردازی برای مردم نیستند. در حالیکه اگر واقعاً اقتصاد سالم و شفاف و سوسیالیستی به معنای واقعی کلمه بود دولت می توانست به خوبی وضعیت را کنترل کند. آلمان را نگاه نماییم، به خاطر قدری اصلاحات سوسیالیستی در ساختارش به بهترین وجه با کرونا مقابله نمود، درست نقطه ی مقابل امریکا.
درباره وجه ناتوانی از هزینه پردازی هم باید به بحث ژرژ باتای درباره اقتصاد عام و اقتصاد محدود شده رجوع کرد. باتای می گوید جامعه ای که نتواند پول و سرمایه خویش را خرج کند مجبور به هزینه پردازی ناخواسته می شود. حالا وضعیت بین المللی همین است. اگر کشورها به جای اینکه در علوم نظامی و مسابقه تسلیحاتی پول وحشتناکی خرج کنند، در بخش سلامت هزینه می کردند، جهان به هیچ وجه با این بحران مواجه نمی شد. اتفاقی که در کوبا افتاد چه بود؟ کوبا باوجود اینکه فقر اقتصادی زیادی دارد اما هر پنج خانواده یک پزشک دارند و از همان اول توانستند به خاطر سطح بهداشت و سطح سلامت بالا، کرونا را کنترل کنند. کوبا کمترین آمار جهانی را در مرگ و میر کرونا دارد. اما کرونا در همسایگی کوبا در آمریکا که ثروتمندترین کشور دنیاست و سال ۲۰۱۹ سرمایه گذاری اش در بخش نظامی ده ها برابر سرمایه گذاری اش در بخش سلامت بوده است، مرگ و میر بالایی داشت. در حالیکه اصلاً جنگی وجود نداشته و جهان گرفتار جنگ نیست. چرا آمریکا باید این همه بودجه نظامی داشته باشد؟
در ایران هم وضعیت توسعه بهداشت در خلأ است و هیچ گونه سرمایه گذاری خاصی روی آن نمی گردد. حتی وزیر بهداشت قبلی یعنی قاضی زاده هاشمی، علاقه بسیاری داشت که بخش درمان را خصوصی و مثلاً توریسم درمانی راه اندازی کند. یعنی شما از مسئله درمان که باید خدمات هزینه پردازانه به شهروندان باشد آغاز به پول درآوردن بکنید. فاجعه محض است! در این نگرش حاکمیت سرمایه بر جان انسان آشکار است. به جای اینکه خدمت کنید مردم را به شکل پول ببینید. فکر می کنم آخر کرونا آغاز جهشی سوسیالیستی در سرتاسر دنیا خواهد بود، آغاز جنبش های جهانی پرشور برای احیای سلامت عمومی رایگان، کاهش بودجه های نظامی، و افزایش آزادی. کرونا به خاطر نبود آزادی در چین آغاز شد و شدت یافت و قربانیان اش اغلب قربانیان نظام اقتصادی غیرسوسیالیستی بودند. دست نامرئی بازار که لیبرال ها مدام ازش حرف می زنند حتی برای دفن مردگان مان هم نیامد.

1399/03/20
14:58:44
5.0 / 5
2547
تگهای خبر: ادبیات , خدمات , سلامت , سیستم
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)

تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
لطفا شما هم نظر دهید
= ۸ بعلاوه ۳
جاوید شو جاوید شو