كرونا و فرهنگ جدید زندگی-۴
در محاصره كرونا، در محاصره رسانه
جاوید شو: بیرون آمدن آدم ها در دوران پس از كرونا ترسناك است، ما در این دوران روز به روز تكه تكه تر شدیم؛ كلونی های علایق انحصاری خودمان را ساختیم و حالا دیگر زندگی با غیرهمسان هایمان دشوار است.
خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ: حمیدرضا بوالی - سال ۱۹۴۶، پیش از ظهور تلفن همراه، تلویزیون های بزرگ، کامپیوتر و.... کارل پوپر فیلسوف اتریشی نوشت: "هم حالا می توانیم جامعه ای را تصور نماییم که در آن انسان ها عملاً با هم رودررو نمی شوند و همه کسب و کارها با افرادی پیش می رود که در گوشه های عزلتشان نشسته اند و بوسیله تلگراف یا نامه های تایپ شده با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند و وقتی هم می خواهند از جایی به جایی بروند، درون خودرو های سربسته می نشینند. می توانیم این جامعه خیالی را جامعه تماماً انتزاعی یا جامعه فردزدایی شده بنامیم."
لحن پیشگویانه پوپر تکان دهنده است. آیا او روزگار کرونای ما را دیده بود؟
بیل گیتس، جوجه کشی و فرار از کلان داده ها؟
چند سال پیش چالشی به نام «سطل آب و یخ» در فضای رسانه های رسمی و غیررسمی به شدت رونق گرفت. آدم ها بر روی خودشان سطلی از آب یخ می ریختند و با این کار وجهی پرداخت می کردند و به درمان یک بیماری مرموز به نام ASL کمک می کردند. خیلی زود، ستاره های مشهور دنیای رسانه ها به این کمپین پیوستند و سرانجام در فاز اول چیزی در حدود ۱۰۰ میلیون دلار با این حرکت به این بیماران کمک شد.
یکی از جالب ترین ویدئوهای انتشار یافته در «چالش سطل آب یخ»، متعلق به «بیل گیتس» مالک سابق مشهور و سوپرمیلیاردر شرکت «مایکروسافت» بود. بیل گیتس با یک مهندس ساده، و با استفاده از ابزارآلاتی ساده، سطل آب یخ را جوری تنظیم می کرد که بدون کمک کسی به صورت خودکار با کشیدن یک طناب به رویش خالی شود. این حرکت بیل گیتس که سابقه ای طولانی از کمک های مردمی به خیریه های مختلف جهان دارد با استقبال وسیعی از سمت مردم در شبکه های اجتماعی مواجه گردید.
بیل گیتس قهرمان آن دوره از تاریخ کره زمین بود. این چیزی بود که رسانه ها به ما می گفتند. با پوشش رسانه ای گسترده ای هر چند ماه یک دفعه اخبار متناوبی پخش می شد از اینکه او صدها میلیون دلار از درآمد شخصی خودش را صرف امور خیریه کرده است. فقط در یک فقره او ۹۵۷ میلیون دلار به توسعه واکسیناسیون در دنیا کمک کرده است و ۷۵۰ میلیون دلار نیز بابت کمک به ریشه کن کردن بیماری سل، ایدز و مالاریا پرداخته است. جمله بسیار مشهوری از «بیل گیتس» هم نقل شده است که منش او را نشان داده است. او اعتقاد دارد: " چه فایده ای دارد که همه مردم کامپیوتر داشته باشند، وقتی گرسنه ای در جهان وجود دارد و مردم آفریقا بر اثر اسهال خونی در حال مرگ اند"
این همه آن چیزی بود که رسانه ها به ما می گفتند. اما حقایق دیگری هم وجود داشت که پشت پرده همه رسانه های جریان اصلی و شبکه های اجتماعی پنهان شده بود. بیل گیتس به جهت اینکه بتواند کمک های بیشتری به بیچاره ها دهد نیاز داشت که پول بیشتری هم به دست آورد. بر اساس همین منطق طنزآلود بیل گیتس فرد فوق العاده بی رحمی بود. او و شرکتش نمونه واضح و حاضر و آماده ای از انحصارطلبی در دنیای شرکت های تکنولوژیک اند. بیل گیتس به وقتش که برسد با بی رحمی همه رقبا را از پای درمی آورد، آنها را می خرد، با بی رحمانه ترین روش های نوین انحصار در دنیای برنامه نویسی کار می کند، پیچیده ترین روش های استفاده از نیروی انسانی و فکری کشورهای پیرامون و غارت منابع فکری و طبیعی آنها را به کار می گیرد و در مقابل در اتیوپی دست در گردن یک کودک رنجور و قحطی زده سیاهپوست می اندازد و زندگی او را با کمک هایش دگرگون می کند.
آیا این ماجرا شباهت زیادی به ماجرای اخیری که در ایران به نام جوجه کشی مشهور شد ندارد؟ با منتشر شدن تصاویر معدوم کردن جوجه های یکروزه یک دفعه فریادهای واحسرتای بلندی در شبکه های اجتماعی و رسانه ها بلند شد. آنها به زنده به گور کردن جوجه های بیچاره معترض بودند؛ برایشان اشک می ریختند و دلسوزی می کردند. اما آیا بخش عمده ای از کسانی که این گونه به معدوم کردن جوجه ها حمله می بردند می دانستند که این همان چیزی است که منطق زندگی و کسب و کار جدید آنها را شکل می دهد: سود بیشتر به قیمت جان؟
آیا بخش عمده ای از کسانی که این گونه به معدوم کردن جوجه ها حمله می بردند می دانستند که این همان چیزی است که منطق زندگی و کسب و کار جدید آنها را شکل می دهد: سود بیشتر به قیمت جان؟
آیا صفحات روشنفکران و پیروان آنها که در این روزها پر شده بود از واکنش به واقعه جوجه کشی چیزی در اینباره هم می اظهار داشت که این روش دقیقاً شبیه به روش سیاستمدارانی است که آنها عاشقشان هستند و دنبالشان می کنند؟ آیا آنها با علم به اینکه این اتفاق ترفند ساده ای در دنیای سرمایه محور غربی است به این اتفاق اعتراض می کردند؟
آنها چاره دیگری نداشتند و رسانه ها هم کار خودشان را خوب بلد بودند. به خصوص در شرایطی که کرونا، سبک زندگی آدم ها را تغییر داده بود و بیش از پیش به رسانه ها وابسته شان کرده بود. در محاصره کرونا ما الان در محاصره رسانه ها هم قرار گرفته ایم و این تنها یک مورد از انحصار توسط رسانه هایی است که رویه ظاهرین، هیجان انگیز و عوام پسند ماجرا را به هر چیز دیگری همچون حقیقت ترجیح می دهند.
در فضای رسانه زده امروز در ایران جوجه کشی جرم بزرگی است و باید به آن اعتراض کرد. اما جرم های بمراتب سنگین تری دیده نمی گردد و رویه پنهان جوجه کشی اتفاقاً به صورت مداومی تحسین و تأیید می شود. چرا؟ به دو دلیل کاملاً واضح. اول اینکه اعتبار زندگی حقیقی الان برای ما در دسترس نیست؛ ما به شدت وابسته هستیم به آنچه که در اینستاگرام می بینیم و در توئیتر و تلگرام می خوانیم؛ زندگی حقیقی حالا دورتر از ما ایستاده است و افق زندگی مان محدود شده است به آنچه که در عریان ترین شکل ممکن در رسانه ها می بینیم. و دوم اینکه ما الان توسط انبوهی از کلان داده های برساخته و نه حقیقی محاصره شده ایم. کلان داده هایی که امکان فاصله گرفتن و از بیرون نگاه کردن به خودمان و دنیایی که مشغول آن هستیم را نمی دهند و ما را نیز به همراه موج هایی که خود تولید می کنند پیش می برند. با وقوع شیوع ویروس کرونا و با وابسته تر شدن زندگی ما به فضای مجازی و اینترنت، حالا امروز مقاومت در مقابل آنچه در فضای مجازی تبدیل به موضوعی داغ شده است خیلی مشکل و تا حدی ناممکن شده است. ابزار دیگری برای بحث و گفتگویی متفاوت با آنچه در این فضاها جاری است وجود ندارد و دسترسی به داده های فراتر از زندگی روزمره نیز خیلی مشکل و از لحاظ ذهنی تشویش آمیز شده است.
مسیر جامعه ایران البته به همین سمت بود. در دوران قبل از کرونا نیز از این نمونه ها می توان یافت. اما ماجرا اینجاست که به علت وابستگی تام و کمال به فضای مجازی در این دوران مسئله مقاومت در مقابل رسانه ها یک دفعه با افت شدید قوا و انرژی روبه رو شده است. این اتفاق می توانست برای جامعه ایران کمی دیرتر و در حالتی خوش بینانه با آمادگی بیشتری رخ بدهد و وقوع کرونا موجب پرتاب یکباره جامعه ایران به فضایی دست و پا بسته شد. فضای برساخته شدن حقیقت که دیگر کسی گوش به انتزاعیاتی چون آرمان و هدف مشترک و… نمی دهد. مسئله های جامعه به تدریج همه همه عینی شده؛ روی زمین نشسته و ظاهربین می شوند و دیگر هر چیزی بیرون از این سپهر رسانه ای گفته شود محل اعتنا نخواهد بود. این سرنوشت نهایی ماست.
به دلیل وابستگی تام و کمال به فضای مجازی در این دوران مسئله مقاومت در مقابل رسانه ها یک دفعه با افت شدید قوا و انرژی روبه رو شده است. این اتفاق می توانست برای جامعه ایران کمی دیرتر و در حالتی خوش بینانه با آمادگی بیشتری رخ بدهد و وقوع کرونا موجب پرتاب یکباره جامعه ایران به فضایی دست و پا بسته شد به عصر ساک پاپت ها خوش آمدید
جولای ۲۰۱۲ رسانه های غربی گزارش دادند که حقیقت از اینترنت چین حذف شده است! بنا به روایت وبلاگ نویس های چینی اگر در شبکه اجتماعی محبوب WEIBO که چیزی شبیه به توئیتر است معادل چینی کاراکتر حقیقت را جستجو می کردید این پیام ظاهر می شد: «بنا بر قوانین، تنظیمات و سیاست های مربوط، نتایج جستجوی حقیقت قابل نمایش نیست.»
نکته طنز ماجرا اما اینجا بود که این خبر از طرف گزارشگران غربی روایت می شد. همان هایی که در معرض بهتان مداوم انحراف حقیقت در عرصه ها و بازه های زمانی مختلف هستند حالا درباره توقیف حقیقت صحبت می کنند. تفاوتی نمی کند؛ این سرنوشتی است که با رسانه ها جهت زندگی همه ما رقم خورده است. پروپاگاندایی مقابل پروپاگاندا شاید بهترین تعبیر برای این گزارش رسانه های غربی بود و این؛ اتفاق جدیدی نبود. رسانه ها تمام قد وارد زندگی ما شده اند و حالا تبدیل به ابزارهایی برای نمایش حقیقت، تحریف حقیقت و وارونگی در حقیقت شده اند.
بهار عربی، بهار شبکه های اجتماعی همچون توئیتر نیز بود. قدرت های بزرگ استبدادی با قدمت های چنددهه ای در مقابل سازماندهی هایی توئیتری جمیعت دست ناتوانی بالا برده بودند و توئیتر در اوج نمایش قدرت خویش بود. قدرت تحمیل حقیقت به قدرت. به همین ترتیب گزاره های بسیار تکرارشونده درباره اینکه اینترنت ابزاری است که به آدم ها اجازه می دهد که خودشان دنبال حقیقت بیفتند در فضای سپهر رسانه ای دنیا بمراتب مطرح و تکرار شد. اینترنت غولی بود که غول های مستبدی چون قذافی و حسنی مبارک را سرنگون کرده بود و حالا با صراحت بیشتری از چیزی به نام حقیقت صحبت می کرد. این؛ اما ماه عسلی کوتاه بود. این گزاره ها به تدریج با وقوع اتفاقات اجتماعی دیگر مثل جنگ سوریه؛ رسوایی هایی رسانه ای مربوط به پرونده ایران و… جای خودش را به گزاره های موثق تری داده است که معتقد می باشد همانطور که اینترنت می تواند ابزار کشف حقیقت باشد؛ قدرتمندترین ابزاری است که با آن می توان حقیقت را کنترل یا حتی منحرف کرد و اینترنت به دلیلهای خاصیت های مختلفش؛ محملی عالی برای پروپاگانداست و حالا با وجود کرونا و محدود کردن راه های دسترسی آدم ها به حقیقت این گزاره وثوق بیشتری هم پیدا می کند.
یکی از نمونه های قابل توجه محاصره ما توسط اینترنت و کوشش برای تحریف حقیقت در دوران کرونا؛ رونق گرفتن ساک پاپت ها هستند. در دورانی که همه گزاره های ارزشی قضاوت کننده درباره پدیده های مختلف توسط اینترنت شکل می گیرد، ترسیم می شود و به وجود می آید ساک پاپت ها به شدت رونق می گیرند. ساک پاپت یک اصطلاح اینترنتی است که برای اشاره به یک هویت جعلی آنلاین که کارش این است که مردم را به پذیرش اطلاعاتی خاص وادار کند استفاده می شود. در دوران کرونا؛ در دورانی که کسب و کارها به فضای مجازی منتقل شده است و سود و بهره وری اقتصادی تا اندازه زیادی به بازخوردهای مخاطبین بستگی دارد؛ ساک پاپت ها خودش تبدیل به یک تجارت می شود.
فرض کنید که صاحب یک رستوران بیرون بر چند ساک پاپت بسازد و آنها در صفحه های عمومی نظرسنجی مربوط به رستوران ها دعوت کند تا از این رستوران تعریف و تمجید کنند. یا سوپرمارکت هایی که ساک پاپت ها آنها را در رساندن محصول بسیار سریع معرفی می کنند و یا حتی نویسندگان و فیلمسازان که با اسم مستعار زیر محصول خودشان در سایت های پخش اینترنتی نظر مثبت می گذارند تا مخاطبان را ترغیب به خرید محصول کنند و… اینها همه و همه نمونه جالب انحراف دهنده حقیقت در این دوران هستند.
در روزگاری که خرید و فروش اجناس مختلف توسط ایرانیها دیگر به صورت آنلاین صورت می گیرد کار ساک پاپت هاست که به میدان بیایند و گزاره ها را به نفع سود بیشتر تغییر دهند. هر چند این اتفاق تنها به یک حرکت فردی هم محدود نمی گردد. قبل از ما پیش از دوران کرونا؛ آمریکا فکر اینجا را هم کرده بود. سال ۲۰۱۱ گاردین گزارش داد که آمریکا طراحی نموده است که به یک شرکت کالیفرنیایی میلیون ها دلار پرداخت کند تا ربات هایی طراحی کند که مقاصد آمریکا را به زبان هایی مثل عربی تولید کند! توئیتری ها احتمالاً با این فضا و مقصدی به نام آلبانی بیشتر آشنا باشند.
آیا ما تنهاتر و تکه تکه تر شده ایم؟
در ابتدای متن گفته شد که پوپر معتقد بود که ما به زودی با جامعه ای تمام انتزاعی و فردزدایی شده مواجه خواهیم بود. آیا این اتفاقی نیست که در دوره کرونا در ایران در حال مشاهده آن هستیم؟ در این دوران ما یاد گرفتیم که شبکه جهانی اینترنت به ما اجازه می دهد که منابع و گونه های مختلف ارتباطات را بررسی نماییم و خیلی سریع علایقمان را از دل آنها استخراج نماییم. در دوره کرونا متوجه شدیم که زندگی اینترنتی آنقدر ساده است که می توان روی مبل لم داد و همه کارهایی که سر کار انجام می دادیم را همین جا از منزل بدون کوچک ترین تفاوتی صورت دهیم. یاد گرفتیم که اینترنت به ما اجازه می دهد که هر آنچه می خواهیم را زودتر از آنچه تصور می نماییم به دست آوریم و با اهمیت تر از همه اینها اینترنت در دوره کرونا به ما یاد داد که دیگر لازم نیست از حبابی که دورتادورمان ساخته ایم خارج شویم. دیگر لازم نیست خودمان را با زندگی فیزیکی شلوغ و پرهیاهو وپردردسر بیرون از فضای مجازی آلوده نماییم. نیاز نیست همه جا با هویت واقعی مان ابراز نظر نماییم. می توانیم دوستانی داشته باشیم که نمی شناسیمشان اما با افکار و آرا ما هم نظرند و نیاز به تأیید ما را تامین و افزون می کنند. و این به معنای انزوای خالص در عین قطبی سازی گروهی بود.
وقت بیرون آمدن آدم ها از خانه ها در دوران پساکرونا بدین سان ترسناک تر می شود. ما در این دوران روز به روز تکه تکه تر شدیم و گروه های علایق خودمان را پیدا کردیم و با همان ها زندگی کردیم. حالا دیگر غیرهم قبیله ای هایمان را پذیرش خواهیم کرد؟ ما به تدریج به علت فشارهای روانی دوره کرونا به این نتیجه رسیدیم که بهتر است اکانت های توئیتر و اینستاگرام کسانی را دنبال نماییم که با آنها هم نظریم. توان ذرهای استرس یا فشار بیشتر را نداشتیم. و در مقابل یاد گرفتیم که همه کسانی که مانند ما فکر نمی کنند را نادیده بگیریم و بجای وارد بحث شدن با آنها از مقابلمان دورشان نماییم. این سفارش ای روانشناسی بود که هر روز در رسانه ها بطور متناوبی تکرار می شد و از ما درخواست می کرد که با انجام این کارها از استرس دوری نماییم و این دقیقاً همان چیزی است که قطبی سازی گروهی نام می گیرد. این قطبی سازی گروهی بلافاصله منجر به قطبی تر شدن بیشتر آدم ها می شود. آدم هایی که محافظه کارانه فکر می کردند با تأیید آرای محافظه کارانه شان توسط آدم ها و صفحه ها و شبکه های هم نظر، آرایشان تقویت می شد؛ دیدگاه های فردگرایانه آدم ها تقویت می شود و نهایتاً ما با جامعه ای با هزاران کلونی بسته مواجه خواهیم شد.
وقت بیرون آمدن آدم ها از خانه ها در دوران پساکرونا بدین سان ترسناک تر می شود. ما در این دوران روز به روز تکه تکه تر شدیم و گروه های علایق خودمان را پیدا کردیم و با همان ها زندگی کردیم. حالا دیگر غیرهم قبیله ای هایمان را پذیرش خواهیم کرد؟
منبع: جاوید شو
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب