تقلب های علمی زیر ذره بین ناشران بین المللی؛
ریترکشن یکباره ۱۱ مقاله شروع مجدد باز پس گیری جمعی مقالات ایرانی؟
جاوید شو: جاوید شو: در هفته گذشته یازده مقاله از پژوهشگران ایرانی ریترکت شدند. چرا؟ نمی دانیم.
به گزارش جاوید شو به نقل از ایسنا، در هفته گذشته طی دو روز، یازده مقاله از پژوهشگران ایرانی ریترکت شدند! در بیانیه ریترکشن این مقالات عنوان شده است که مجله شواهدی در مورد دستکاری پروسه بررسی همتایان (peer review) دریافت کرده و طبق توافق بین سردبیر مجله، نویسنده مسئول مقاله و انتشارات وایلی (Wiley)، این مقاله ها ریترکت شده اند و بر همین مبنا نتایج گزارش شده در مقالات قابل اعتماد نیستند.
همه این مقالات در مجله «Health Science Reports» که زیر مجموعه انتشارات وایلی (Wiley) است، انتشار یافته بودند. این مجله، یک مجله بین المللی و با دسترسی آزاد است که مطالعات انجام شده در همه رشته های علوم پزشکی و بهداشت را منتشر می کند. این مجله دارای ایمپکت فاکتور یا ضریب تاثیر ۲ است و ۴ نفر از هیئت تحریریه (Editorial Board) آن، ایرانی هستند.
نام تعدادی از پژوهشگران در این یازده مقاله تکرار شده است. همین طور نویسنده مسئول در ۱۰ مقاله از این ۱۱ مقاله، یک نفر بوده است و تقریباً همه این مقالات ریترکت شده، مقاله مروری بودند.
در این مقالات همکاریهای بین دانشگاهی و بین المللی وجود داشته است؛ بطوریکه تنها در یک مقاله پژوهشگرانی از دانشگاه های علوم پزشکی تهران، خلخال، اسفراین، کرمانشاه، شیراز و اردبیل حضور داشته اند. در مقاله دیگری نیز پژوهشگرانی از دانشگاه علوم پزشکی تهران، زابل، تبریز، خلخال و دانشگاه آزاد اسلامی مشارکت داشتند. همین طور در بعضی از این مقالات همکاری بین المللی با پژوهشگرانی از غنا، برزیل، فرانسه و... نیز وجود داشته است.
مخالفت نویسنده مسئول با ریترکت شدن مقالات
با وجود اینکه در بیانیه ریترکت این ۱۱ مقاله ریترکت شده از توافق بین مجله، ناشر و نویسنده مسئول برای ریترکت صحبت شده است، ولی نویسنده مسئول این مقالات در فضای مجازی عنوان کرده که چنین توافقی را تایید نمی کند و عنوان می کند که مخالف ریترکت مقاله بوده است، ولی مخالفت نویسنده مانعی برای ریترکت شدن مقاله نیست. در خیلی از بیانیه های ریترکت، مخالفت نویسنده با ریترکت شدن مقالات درج می شود، ولی در بیانیه ریترکت این مقالات اشاره ای به مخالفت نویسنده مسئول نشده است.
بر اساس شیوه نامه ریترکشن یا بازپس گیری مقالات در کمیته اخلاق نشر (COPE)؛ «در صورت امکان، ویراستاران مجله باید با نویسندگان مذاکره کنند و اهتمام کنند روی شکلی همچون بندی به توافق برسند که برای خوانندگان روشن و آموزنده باشد و برای همه طرف ها قابل قبول باشد. با این وجود، مذاکرات طولانی نباید بطور غیرمنطقی بازپس گیری را به تأخیر بیندازد و ویراستاران باید بازپس گیری ها را منتشر کنند، حتی اگر به اجماع نرسیده باشند». همین طور کمیته اخلاق نشر تاکید دارد که ریترکت کردن باید بی درنگ اتفاق بیفتد تا اثرات مضر آن به حداقل برسد.
این نویسندگان در فضای مجازی عنوان کرده اند که خواهان ارائه شواهد و مدارکی به مجله بودند، ولی مجله پاسخی به آنها نداده است.
همکاری ناشران بزرگ برای یافتن مقالات جعلی
در ماه های اخیر، ناشران بین المللی کوشش های جدیدی را برای مقابله با سوءرفتارهای علمی آغاز نموده اند و ممکنست این ریترکشن و بازپس گیری یکباره مقالات ناشی از تغییر سیاست ها و استفاده ناشران علمی برای یافتن تقلب های علمی باشد. البته نویسنده مسئول این مقالات، در فضای مجازی انجام هرگونه تقلبی را رد کرده است.
سال گذشته میلادی، انجمن بین المللی ناشران علمی، فنی و پزشکی (STM) به نمایندگی از ۱۲۰ ناشر همچون الزویر، تیلور اند فرانسیس، وایلی، اسپرینگر نیچر و... پروژه ای به نام «Integrity Hub» را برای توسعه ابزارهای جدید برای مقابله با تقلب های علمی و حفظ یکپارچگی علم کلید زدند.
ناشرانی که در Integrity Hub ثبت نام کرده اند می توانند یک مقاله را در یک ابزار مبتنی بر فضای ابری آپلود کنند و این ابزار آن مقاله را برای یافتن نشانه هایی از کلاهبرداری احتمالی مانند تصاویر دستکاری شده و شباهت با مقالاتی که قبل از این تولید آنها به کارخانه های مقاله سازی مرتبط شده بود، اسکن می کند. عنوان شده است که در آینده این ابزار، توسعه بیشتری خواهد یافت.
در مورد جزئیات چگونگی عملکرد Integrity Hub اطلاعات زیادی در دسترس نیست و STM اطلاعات زیادی در مورد روش های تشخیصی آن فاش نمی کند تا از سرنخ دادن به کارخانه های مقاله سازی جلوگیری نماید. بگفته یکی از مسئولان این پروژه در این میان کمی مسابقه تسلیحاتی وجود دارد.
البته باید به این نکته اشاره نمود که انجمن بین المللی ناشران علمی، فنی و پزشکی (STM) هنوز ارقامی در مورد دقت یا میزان مثبت کاذب این ابزار تولید نکرده است، چونکه این پروژه بسیار جدید است و نتایج به دست آمده از این ابزار کشف مقالات جعلی، هنوز باید توسط بازبینان ماهر، تایید گردد.
همچنین STM درحال توسعه یک سیستم جداگانه است که می تواند ناشران مختلف را برای ارسال چندگانه مقاله از کارخانه های مقاله سازی نیز اسکن کند. زمانی که ارسال مقالات تکراری مشاهده می شود، این ابزار یک اعلان برای مدیران و ویراستاران مجله ارسال می کند تا بتوانند این مساله را بررسی نمایند. این ابزار امسال میلادی بصورت آزمایشی اجرا می شود.
شیوه نامه کمیته اخلاق نشر نیز در ماه های اخیر بروزرسانی شده است. پیش از این، کمیته اخلاق نشر مجلات را تشویق می کرد تا از نویسندگان هر مقاله مشکوک، اطلاعات بیشتری بخواهند، ولی در شیوه نامه جدید عنوان شده که ناشران ممکنست تصمیم بگیرند که یک دسته از مقالاتی که مشکوک به تولید در کارخانه های مقاله سازی هستند را رد کنند و یا آنها را ریترکت کنند. بنابراین ممکنست ریترکشن جمعی این یازده مقاله، ناشی از تغییر رویکرد کمیته اخلاق نشر باشد.
سابقه منفی پژوهشگران ایرانی در مقاله های ریترکت شده
در سال ۱۳۹۵، انتشارات «الزویر» ۲۶ مقاله نویسندگان ایرانی را به علت تقلب در داوری از مجلات خود حذف نمود. «نیچر» نیز در همان سال ۵۸ مقاله نویسندگان ایرانی را به خاطر جعل علمی و دستکاری نویسندگان، تعلیق کرد. همان زمان عنوان شد که در تهیه این ۵۸ مقاله، ۳۹۸ محقق وزارت علوم، وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد اسلامی دست داشتند.
بر اساس آمار مقالات ریترکت شده که اول اسفندماه ۱۴۰۰ در پنجاه و پنجمین اجلاس معاونان پژوهش و فناوری دانشگاه ها و رؤسای پژوهشگاهی سراسر کشور، ارائه شد؛ ایران تا سال ۲۰۲۲ میلادی از نظر تعداد مقالات ریترکت شده، در دنیا رتبه هشتم را بعد از کشورهای چین، آمریکا، انگلستان، هند، ژاپن، آلمان و کانادا داشته است.
همچنین بر طبق این آمار؛ نسبت مقالات ریترکت شده در هر ۱۰ هزار مقاله نشان داده است که ایران در رتبه دوم بعد از چین قرار دارد و از هر ۱۰ هزار مقاله منتشرشده در ایران، ۱۱.۵۸ مقاله، ریترکت شده است.
در گزارشی که در اکتبر ۲۰۱۸ ( آبان ۱۳۹۷) در نشریه ساینس پخش شده، عنوان شد که در معیار نسبت تعداد مقالات ریترکت شده به ازای مقالات پخش شده، ایران جایگاه اول را در میان کشورهای جهان دارد.
در دنیا نگرانی ها برای افزایش مقاله های جعلی افزایش پیدا کرده است و همین نگرانی ها سبب شده ناشران بین المللی در یک حرکت جمعی کارخانه های مقاله سازی را زیر ذره بین قرار دهند. حساس شدن ناشران بین المللی به مقالات جعلی و تخلف های علمی، تنها مختص مقالات پژوهشگران ایرانی نیست؛ برای نمونه در ایام اخیر 37 مقاله یک مجله از انتشارات sage به علت مشکل در داوری، یک دفعه ریترکت شدند که از بین این 37 مقاله تنها دو مقاله برای پژوهشگران ایرانی بود و در میان آنها مقالاتی از پژوهشگران پاکستان، هند و عربستان وجود داشت.
متاسفانه کمتر کسی وجود دارد که مصادیق کارخانه های مقاله سازی ایرانی را در سطح شهرها و فضای مجازی ندیده باشد و باتوجه به حساسیت جدید ناشران بین المللی نسبت به این مساله باید مسئولان جدی تر به این مساله توجه داشته باشند.
هنوز جزئیاتی از اینکه چرا این ۱۱ مقاله یک دفعه ریترکت شده اند، در دسترس نیست و نویسندگان مقالات، نسبت به اقدام این مجله معترض هستند. ریترکت شدن مقالات یک مجله برای مجله و ناشر نیز اهمیت زیادی دارد و بنابراین مجلات نیز این مساله را با دقت مورد بررسی قرار می دهند، ولی در صورتیکه نویسندگان این مقالات مستنداتی در خصوص عدم تخلف داشته باشند، برای مجله عواقبی به همراه خواهد داشت.
آیا تجربه پیشین ریترکت یکباره ۲۶ و ۵۸ مقاله در سال ۱۳۹۵، درحال تکرار شدن است؟ پاسخ این است که نمی دانیم. ولی باید از بحث و گفتگوی بیشتر در مورد موضوعات در رابطه با اخلاق پژوهش استقبال نماییم تا در سطح ملی و بین المللی به دستاوردهای پژوهشگرانی که بدون چشم داشت و علیرغم مشکلات بسیار در راه پیش برد علم قدم بر می دارند، خدشه ای وارد نشود.
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب