گزارشی از روند مصرف گرایی
مصرف زدگی در ایران از تجمل گرایی دلالان تا حیف ومیل نان و نمك
جاوید شو: فناوری جدید، نیازهای جدیدی خلق كرده است؛ نیازهایی كه خیلی از آنها كاذب و غیرضروری هستند، اما با رپورتاژ غول های رسانه ای به مردم دنیا حقنه می شوند.
خبرگزاری مهر – سرویس فرهنگ:
یكی از پدیده های اقتصادی كه بعد از انقلاب صنعتی پدید آمد و به سرعت رشد كرد، پدیده ای به نام «مصرف گرایی» بود. تحدید منابع، آلودگی های زیست محیطی، تشدید فاصله طبقاتی جامعه و بروز رفتارهای غلط اجتماعی مانند اسراف از عوارض این پدیده است. در این میان چند سوال اساسی وجود دارد كه در این گزارش به پاسخ آنها می پردازیم. چرا جامعه ما میل به مصرف گرایی دارد؟ چرا مصرف گرایی را یك افتخار می داند؟ آیا میان مصرف گرایی و توسعه نیافتگی رابطه ای وجود دارد؟
آسیب های گوناگون مصرف گرایی در جامعه، زمانی بروز پیدا می كند كه زیربنای تولیدی مناسب ایجاد نشده و همزمان بر مصرف گرایی تاكید شود. هنگامی كه در یك كشور رونق اقتصادی وجود داشته باشد، لاجرم مصرف گرایی را به دنبال خواهد داشت؛ اما مسائل فرهنگی بطور ویژه می تواند بر میزان آن تاثیر بگذارد. همچون فرهنگ های موثر بر این پدیده یكی تشویق مردم به سرمایه گذاری و پس انداز و به گردش انداختن سرمایه در جهت تولید و دیگری ارائه الگوهای صحیح مصرف است.
یكی از نمونه های موفق در زمینه آموزش فرهنگی به مردم در جهت كاهش مصرف گرایی و در نتیجه رشد و توسعه اقتصادی، كشور ژاپن است. ژاپن در شرایطی جایگاه خودرا بعنوان یكی از قدرت های اقتصادی جهان تثبیت كرده است كه به لحاظ منابع طبیعی و نیز سرگذشت سیاسی شرایط بسیار نامطلوبی دارد. به لحاظ طبیعی این كشور منابع بسیار محدودی دارد و بیشتر جزایر و خاك آن كوهستانی و آتشفشانی است. به لحاظ سیاسی نیز شكست در جنگ جهانی دوم، وضعیت اسف باری را برای این كشور رقم زد. ژاپن بعد از شكست در این جنگ، با داشتن ۱۳ میلیون نفر بیكار، شرایط خیلی مشكل اقتصادی را تجربه نمود. «كمبود مواد غذایی»، «تورم بسیار شدید تا حدی كه حقوق افراد، كفاف سیر كردن شكمشان را نمی داد» و «شكل گیری بازار سیاه»، تنها قسمتی از مشكلات این كشور بود.
این مسائل بعلاوه ی لزوم بازسازی خرابی های كشور ناشی از جنگ - كه منجر به ویرانی ۲۵ درصد از دارایی های غیرنظامی و نابودی ۴۱.۵ درصد از ثروت ملی این كشور شده بود - و نیز مسئولیت پرداخت غرامت به متفقین، موجب بروز فشار بیشتری بر مردم و دولت ژاپن شده بود. اما مردم و دولت ژاپن با نگاهی منطقی -لااقل در بخش تقویت تولید ملی و با همكاری یكدیگر - ژاپن را به یكی از قدرت های اقتصادی و تولیدی جهان تبدیل كردند. با همكاری دولت، مردم و صنعت، و نیز با توسعه فناوری های پیشرفته، ژاپن به یكی از پیشگامان عمده در صنعت و فناوری دنیا تبدیل شد.
در جامعه ایران بعد از انقلاب به رغم جهت گیری معنوی انقلاب، به علل مختلف ارزش های مادی جای ارزش های معنوی را گرفت
یكی از عوامل پیشرفت اعجاب انگیز تولید ملی در اقتصاد ژاپن، فرهنگ بالای تولید در مردم این كشور است. در فرهنگ ژاپنی، «كار» امری مقدس و باارزش شمرده می شود و در همین راستا ژاپنی ها برای ارتقای بهره وری و كارایی خود تلاش می كردند. در كنار فرهنگ تولیدی بالا، الگو و فرهنگ مصرف صحیح نیز از كلیدهای پیشرفت اقتصادی ژاپن در دهه های بعد از جنگ جهانی دوم بوده است. دو خاصیت مهم مردم ژاپن در حوزه مصرف عبارت بود از: «قناعت و اعتدال در مصرف» و «تأكید بر مصرف كالاهای داخلی». مردم ژاپن طی سال های بعد از جنگ به قناعت مشهور بوده اند و مصرف خودرا متناسب با شرایط اقتصاد ملی تنظیم و كنترل می كرده اند. همین قناعت كه معنای دیگر آن خودداری از اسراف و تجمل گرایی های زائد است، موجب انباشت سرمایه بیشتر و در نتیجه تأمین منابع مالی برای تقویت تولید ملی در این كشور شده است.
در جامعه ایران بعد از انقلاب به رغم جهت گیری معنوی انقلاب، به علل مختلف ارزش های مادی جای ارزش های معنوی را گرفت؛ هرچند پدیده مصرف گرایی سابقه ای طولانی تر در دنیا دارد و ابتدا در كشورهای درحال توسعه و صنعتی بروز و رشد پیدا كرد. دولت و صاحبان صنایع ابتدا در كشورهای صنعتی و بعد در كشورهای در حال توسعه، انسان را بعنوان یك «ماشین مصرف كننده» مد نظر قرار دادند تا از این رهگذر به اهداف اقتصادی كه همانا افزایش مداوم سود است، نائل شوند. پس مصرف گرایی، ضامن چیزی جز نیازهای كاذبی نیست كه در خدمت صنایع و كشورهای صنعتی قرار گیرد.
البته ذكر این نكته نیز خالی از وجه نیست كه انسان نیز خود از لحاظ روانی آمادگی لازم را برای صفاتی مثل راحت طلبی، تجمل پرستی و حتی متمایز كردن خویش از افراد دیگر با در اختیار گرفتن كالاها و خدمات بیشتر دارد. هدف از خرید كالا تحت هر شرایطی نیز می تواند از همین روحیه مذكور ناشی شود. انسان به دنبال این است كه با خرید هرچه بیشتر كالا، شكافی بین خود و سایر گروه های جامعه به وجود آورد و از این شكاف برای تثبیت وضعیت اجتماعی خود استفاده نماید.
در حقیقت مصرف گرایی برداشت نامعقول و بیش از اندازه از سرمایه یك خانواده است كه بالطبع منجر به فشار بیش از اندازه به آن خانواده خواهد شد. همین طور یكی از مهم ترین عوامل جلوگیری از رشد و توسعه به حساب می آید، چونكه مانع از سرمایه گذاری برای طرح و اجرای زیرساخت های توسعه می شود.
در یك جامعه به هر میزان كه تبلیغات ناسالم گسترش پیدا كرده، و از طرف دیگر سطح فرهنگ عمومی ارتقا نیافته باشد، فرهنگ مصرف گرایی و تجمل پرستی توسعه می یابد. بطور كلی انسان هایی كه فاقد اعتماد به نفس هستند و یا به نقش شان در جامعه فكر نمی كنند زمینه فراهم تری را برای پذیرش مصرف گرایی دارند. پس اگر بتوانیم سطح فرهنگ عامه را افزایش دهیم از چندین جهت برای كشور مفید می باشد، هم بهره وری تولید را بیشتر می كند و هم از مصرف گرایی جلوگیری می كند؛ همین دو عامل موجب می شوند منابع به وفور در دسترس بوده و جهت گسترش تولید مورد استفاده قرار گیرد.
انسان به دنبال این است كه با خرید هرچه بیشتر كالا، شكافی بین خود و سایر گروه های جامعه به وجود آورد و از این شكاف برای تثبیت وضعیت اجتماعی خود استفاده نماید
همانطور كه بیان شد مصرف گرایی سبب ایجاد شكاف طبقاتی در جامعه می گردد. این شكاف طبقاتی منجر به ایجاد تمایز اجتماعی شده و زمینه نفوذ فرهنگ بیگانه را فراهم می آورد. توزیع ثروت و درآمد در درون جامعه نیز همچون عواملی است كه رابطه ای مستقیم با روحیه مصرف گرایی در جامعه دارد. علاوه بر موارد ذكرشده منبع درآمد نیز عاملی اساسی برای روحیه مصرف گرایی خواهد بود؛ بدین صورت كه وقتی درآمدهای حاصله از رانت های مختلف در دسترس فرد قرار می گیرد، به خاطر این كه بوسیله رنج تولید حاصل نمی گردد، روحیه مصرف گرایی را نیز سریع تر رواج می دهد. پس كم شدن رانت و در نتیجه كم شدن ثروت های بی حساب و بادآورده از معضل تجملات و لوكس گرایی خواهد كاست.
تكنولوژی جدید، نیازهای جدیدی خلق كرده است. نیازهایی كه خیلی از آنها كاذب و غیرضروری هستند، اما با رپورتاژ غول های رسانه ای به مردم دنیا حقنه می شوند. خاصیت نظام سرمایه داری این است كه بدون مصرف گرایی به هیچ وجه قادر به ادامه حیات نخواهد بود، پس علاوه بر جذب حداكثری مشتری در بازارهای خودی جست و جوی بازارهای مصرف در كشورهای دیگر را در دستور كار قرار داده است. برای جلوگیری از هجوم بی امان به مصرف، بخش مهمی از وظائف حاكمیت را می توان آموزش درست مصرف در سطوح مختلف آموزش اجتماعی دانست. وظیفه ای كه با وجود خطیر بودنش هیچ تلاشی را نیز برای آموزش در كتب درسی یا فیلم ها و سریال های تلویزیونی در بر نداشته است؛ بدین سان ضعف آموزش باعث شده است تا طبقه دلال و غیرمولد روحیه تجمل گرایی و مصرف گرایی را روز به روز تشدید كند.
علت بخش عمده ای از وابستگی كشورها خصوصاً كشور خودمان به واردات در شرایط فعلی اسراف و مصرف گرایی است. واردات ناشی از مصرف بی رویه، زمانی وجهه خطرناك تری از خودرا بروز می دهد كه منجر به واردات كالاهای قابل تولید در همان كشور شود. برای مثال واردات میوه به كشور سبب زیان دیدن جمع كثیری از كشاورزان می گردد.
مصرف گرایی صرفا به مدلول تامین نیازهای كاذب به وجود آمده توسط برندهای بزرگ اقتصادی نیست، بلكه گاهی اوقات مصرف بیش از اندازه یا نادرست كالاهای ضروری مصرفی است
از سوی دیگر مصرف گرایی صرفا به مدلول تامین نیازهای كاذب به وجود آمده توسط برندهای بزرگ اقتصادی نیست، بلكه گاهی اوقات مصرف بیش از اندازه یا نادرست كالاهای ضروری مصرفی است. برای مثال، مردم كشور ما بطور میانگین 6 برابر مردم سایر كشورها نان مصرف می كنند. این مساله كه نان جزو یكی از ضروریات مصرفی خانوار است صحیح، اما مصرف 6 برابری آن نشان دهنده مصرف غیرصحیح است. در مصرف انرژی نیز وضعیتی مشابه داریم به این صورت كه حدودا 3 برابر سایر كشورهای جهان آب، برق و گاز مصرف می نماییم. وضعیت مصرفی در بعضی اقلام بیماری زا نیز همین روال را دارد. برای مثال ما 4 برابر سایر كشورهای جهان نوشابه و همین طور 2 برابر میانگین جهانی نمك مصرف می نماییم.
همه آمارهای مذكور از آن حكایت می كند كه مصرف گرایی به صورت خاموش در جامعه ما ریشه دوانده است و همزمانی گسترش مصرف گرایی با واردات بی رویه می تواند در دراز مدت موانعی جدی در امتداد رشد و توسعه كشور ایجاد كند.
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب