نسبت ما با فهم عصری از محرم
آیا پروبلماتیكای كربلا همچنان بنیادین است؟
جاوید شو: بنظر می رسد كه ما حالا به رخ دادن قیام عاشورا و مبارزه امام ایمان داریم، اما اهداف آنرا محدود به سال 61 هجری می دانیم. به عبارتی از نظر ما حالا دیگر پروبلماتیكای محرم بنیادین نیست.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ
قیام حضرت سیدالشهدا امام حسین بن علی (ع) در منظومه فكری متفكران و علمای شیعه بازتاب های گوناگون داشته است. تاكید بر مبارزه با ظلم بعنوان پیام اصلی، فصل مشترك همه تحلیل هایی است كه تابحال از رخداد كربلا شده است. در این میان نكته مهم این است كه قیام عاشورا همیشه بعنوان خاستگاه نظریه انتقادی در تفكر شیعه مطرح بوده و فعل امام معصوم در این رخداد همیشه در تفكر سیاسی شیعه نقش مهمی را ایفا كرده است.
در عصر جدید امام خمینی (ره) بعنوان یكی از بزرگان مذهبی و سیاسی مكتب امامیه در عصر جدید فرموده اند: «رمز پیروزی اسلام بر كفر جهانی را در این قرن كه پانزدهم خرداد ۴۲ سرآغاز آن بود، در دوازدهم محرّم حسینی (ع) جست وجو كنید، كه انقلاب اسلامی ایران، پرتوی از عاشورا و انقلاب عظیم الهی آن است.» (صحیفه امام، ج ۱۷) امام خمینی (ره) نهضت و قیام انقلابی خودرا برگرفته و مقتبس از قیام حضرت سیدالشهدا (ع) می داند.
به باور امام موسی صدر خطرناك ترین دشمنان امام حسین (ع) كسانی هستند كه واقعه كربلا را در عزاداری های دهه اول محرم نگه داشته و آنرا محدود به گریه و اشك می كنند در كلامی مشابه، امام موسی صدر چنین گفته است: «من حسینیه ای را قبول دارم كه قهرمانانی بپرورد كه با دشمن اسرائیلی در جنوب بجنگند.» (گام به گام با امام، ج ۴) همین طور اندیشه ها و جملات دیگری نیز قریب به این مضامین توسط علمای دیگر مطرح گردیده است. نكته مهم در این سخنان این است كه ما در قرن حاضر كه مقتضیات خاصی دارد، نیز می توانیم بهره هایی از رخداد كربلا و قیام سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) بگیریم. نكته سلبی این سخنان نیز در تقلیل دادن عزاداری ها به گریه و اشك صرف است. امام موسی صدر همین طور اشاره كرده كه اتفاقاً خطرناك ترین دشمنان امام حسین (ع) كسانی هستند كه واقعه كربلا را در عزاداری های دهه اول محرم نگه داشته و آنرا محدود به گریه و اشك می كنند. در كلام صدری این گروه از دشمنان حتی خطرناك تر از كسانی هستند كه در عاشورای ۶۱ هجری سلاح برداشته و به قتال امام (ع) و پسر پیغمبرشان (ص) برخواستند.
فهم عصری از عاشورا
۱) در جریان قیام امام حسین (ع) درس های بسیاری وجود دارد. با این اوصاف اما خیلی از مسائلی كه در زمینه این نهضت مطرح می شود معمولاً جنبه تاریخی و تحلیلی دارد. سوال مهم اینجاست كه تبعیت و پیروی از امام حسین (ع) چگونه است؟ آیا ما هم موظفیم كه همیشه و همه جا به همان روشی كه امام حسین (ع) عمل كرد، عمل نماییم و كنش ما عیناً باید شبیه فعل امام (ع) باشد؟ این تبعیت مساله ای است كه جنبه كاربردی دارد و بیشتر از آنكه معطوف به گذشته باشد معطوف به امروز است كه چه اتفاقی باید بیفتد و ما امروز چه باید بكنیم؟ یك استفاده از واقعه عاشورا می تواند فقهی باشد، چونكه به هر حال فعل امام معصوم هم در كنار قول و گفتار وجهی از سنت است و می تواند مورد واكاوی فقیه قرار بگیرد، اما در اینجا یك دشواری هم وجود دارد و آن این است كه هر عملی از امام در ظرف شرایط خاص خودش باید شناخته شود، یعنی باید درك كرد كه عمل امام به اقتضای یك اصل عام و كلی بوده یا به اقتضای شرایط خاص. مثلاً امام امكان دارد وضو بگیرد و امكان دارد تیمم كند كه با عنایت به عصمت امام هر دو صحیح است و حجت، اما باید بفهمیم كه اولی در شرایط عادی است و دیگری در شرایط اضطراری. اگر عملی از امام در شرایط اضطراری است، قهرا ما هم فقط در همان شرایط اضطراری می توانیم به آن استناد نماییم و از همین جاست كه استفاده از تاریخ در كار استنباط احكام دشواری می آفریند، چون گاه قواعد عمومی در ظاهر با عمل خاص امام سازگار نیست و فقیه باید تلاش كند تا فلسفه آن عمل خاص و همین طور ظرف خاص آنرا تشخیص دهد.
آیا ما هم موظفیم كه همیشه و همه جا به همان روشی كه امام حسین (ع) عمل كرد، عمل نماییم و كنش ما عیناً باید شبیه فعل امام باشد؟
۲) كلام الله مجید و حجم عمده گفتار، قول و فعل ائمه معصومین (ع) زمان مند و مكانمند نیستند و در همه اعصار و قرون و در همه جوامع قابلیت استفاده را دارند. مواجهه ما در طول قرون گذشته و در پیشینه تمدنی اسلام نسبت به كلام الله و سنت متفاوت بوده است. دسته ای قائل به قابل فهم نبودن این متون برای عامه مردم بوده و هستند، دسته ای دیگر به رمزی بودن این متون اعتقاد دارند و دسته ای دیگر فهمی مبتنی بر جمود از آنرا تبلیغ می كردند. در مقابل همه اینها فهمی در معاصریت از متون مقدس مطرح شده كه از آن به «فهم عصری» مراد می شود. فهم عصری در مقابل غیرقابل فهم بودن متون (رخداد عاشورا را نیز برمبنای دستاوردهای جدید علوم انسانی می توان به مثابه یك متن تلقی كرد) مقاومت می كند و همین طور نمی گذارد كه آنها را برمبنای ظواهرشان بفهمیم. عنصر اصلی در فهم عصری مواجهه مساله محور با متون است. به عبارتی ما یك دغدغه اصلی داریم و بر طبق این مساله و دغدغه به سراغ رخداد كربلا در سال ۶۱ هجری می رویم. همین طور در فهم عصری باید به وجود لایه های معنایی در متن نیز باور داشت. یعنی نباید صرفاً به ظاهر اكتفا كرد. در نهایت مولفه دیگر فهم عصری این است كه این فهم آگاه به زمان حاضر و اصطلاحاً «در زمان» است و در معاصریت اتفاق می افتد. شاید این فهم گرفتار تفسیر به رای شود و واقعیت این است كه اگر درك و فهم و استنتاج نهایی با كلیت معنای ظاهری آن واقعه همخوان نباشد، فهم عصری اتفاق نیفتاده و استنتاج نهایی در ورطه تفسیر به رای می افتد. به عبارتی نمی توان مثلاً از گفت وگوهای امام (ع) قبل از آغاز جدال و قتال، معنای «خواهش» در جهت جلوگیری از هر جنگی در همه زمان ها را برداشت كرد، چونكه آن گفت وگوها ذیل كلیتی به نام رخداد عاشورا قرار می گیرند.
آیا فهمی مساله محور از واقعه كربلا داریم؟
این فهم مساله محور یا به عبارتی فهم عصری امام خمینی (ره) از متن قیام حضرت امام حسین (ع) بود كه توانست بن مایه تئوریك و همین طور لزوم عمل را برای پیروزی انقلاب اسلامی ایران فراهم آورد. سوال اینجاست كه حالا و در این روزها فهم ما از قیام حضرت سیدالشهدا (ع) چگونه است؟ آیا به سراغ فهم عصری از رخداد كربلا كه فهمی مساله محور است رفته ایم؟
به نظر می رسد كه فهم ما از این رخداد عظیم فهمی ظاهری بوده و محدود شده به صرف اشك ریختن در دهه اول محرم. بدین سبب به قول امام موسی صدر ما خطرناك ترین دشمن امام حسین (ع) و حتی خطرناك تر از سپاه اموی در آن عصر، هستیم. توجه بیش از اندازه به روایت های فرازمینی از این رخداد (مثلاً روایت های كمك اجنه به امام و…) بها دادن بیش از اندازه به جزییاتی كه صرفاً موجب اشك ریختن می شود و… فهم ما از ماهیت قیام را با مشكل مواجه كرده است و همین است كه حتی ظاهر ما نیز صرفاً در دهه اول محرم حسینی (ع) است. (هرچند كه در این سال ها این ظاهر نیز رعایت نمی گردد.) بر فرض مثال اینكه عامه مردم بدانند و یقین كنند كه كاروان اسرا در روز اربعین به كربلا رسیدند یا خیر، چه دردی را از آنها دوا می كند؟ متاسفانه بجز معدودی از علما هیچكس بحث نمی كند كه آیا روشی كه حضرت در پیش گرفت برای ما هم گردنگیر آور است یا خیر؟ این در صورتی است كه هیچ مساله ای جدی تر از این مساله در تحلیل قیام حضرت سیدالشهدا (ع) نیست. سوگواری برای حضرت و اشك ریختن بطور قطع دارای ثواب زیادی است، اما ثواب عظیم تر از آن برقراری ارتباط در عمل با امام (ع) است. شاید این تنها توقعی باشد كه امام حسین (ع) از پیروانش دارد.
یك دلیل عزاداری و اشك ریختن شیعیان برای امام حسین (ع) در طول تاریخ، زنده نگه داشتن كینه ها در سینه هایشان برای مقابله با امویان هر دوره بود. بنا بر این در سنت های عزاداری شیعیان، اشعار نوحه ها و اعمال خاصیت های خاصی داشتند. در این وضعیت عزاداری های كاملاً هیجانی و بروز فرم های خاصی كه كارشان صرفاً تخلیه انرژی است، نه تفكر حسینی (ع) را رواج می دهد و نه ما را به فهم عصری می رساند. حسینیه ها مكان تخلیه انرژی نیست، بلكه فرد باید با حضور در آنها انرژی مضاعفی را برای پیگیری اهداف قیام حضرت سیدالشهدا (ع) بگیرد. چندی قبل در شبكه های اجتماعی روایتی دست به دست می شد كه در آن از علاقه مندی یك اروپایی به موسیقی متال ایرانی خبر می داد كه بعد معلوم شد چیزی كه آن اروپایی به آن ابراز علاقه كرده بود و «موسیقی متال» نامیده بود، مداحی یكی از مداحان مشهور كشور است. فارغ از راست یا دروغ بودن ماجرا باید به شباهت های این مداحی های رایج شده در زمانه فعلی با موسیقی متال توجه كرد. یك دلیل آن روایت در همین مساله هیجان شدید و تخلیه انرژی است. هیجان شدید عنصر عقلانیت را از انسان سلب می كند. موسیقی متال نیز به باور خیلی از منتقدان و جامعه شناسان عنصری برای نیل به وضعیت سیاست زدایانه نظام لیبرال دموكراسی بوسیله تخلیه انرژی آحاد جامعه است.
فهم عصری از رخداد عظیم كربلا ما را به عقلانیت و غور در محتوای آن می كشاند و همین موجب شكوفایی است. رخداد عاشورا در طول تاریخ همیشه شیعه را بعنوان یك جماعت معترض به ظلم و پیگیر حقوق مظلوم معرفی كرده است و این اعتراض و پیگیری در قالب های عقلانی صورت می گیرد. بطور كل بنظر می رسد كه ما حالا به رخ دادن قیام عاشورا و مبارزه امام ایمان داریم، اما اهداف آنرا محدود به سال ۶۱ هجری می دانیم. به عبارتی از نظر ما حالا دیگر پروبلماتیكای محرم بنیادین نیست. متاسفانه منابع مطالعاتی چندانی نیز برای درك این فهم عصری وجود ندارد و خیلی از منابع اتفاقاً بر ظواهر تاكید داشته و آنرا ترویج می كنند.
منبع: جاوید شو
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب