روایتی از میراث ناملموس ثبت شده در خوانسار؛
آیینی كه قابلیت نفوذ در جهان را دارد، چرا از گردشگری مذهبی غافلیم؟
جاوید شو: گردشگری مذهبی از دو جهت مفید می باشد. نخست اینكه موجب رونق اقتصاد می شود و دوم اینكه بوسیله آن می توان به ترویج اصول عقاید شیعی و محورهای فرهنگی انقلاب اسلامی ایران نیز پرداخت.
به گزارش جاوید شو به نقل از مهر، شهرستان خوانسار در استان اصفهان یكی از مذهبی ترین و سنتی ترین مناطق ایران است. همه ساله در روزهای محرم و صفر عزاداری های خاص و باشكوهی در این شهرستان و مناطق تابعه برگزار می گردد كه در نوع خود كم نظیر است. یكی از خاصیت های فرهنگی این شهرستان، برگزاری آیین های شیعی تعزیه خوانی در روزهای محرم و صفر است كه در می توان گفت در جهان شهرت خاصی دارد و حتی برای بسیاری خوانسار پایتخت تعزیه در جهان اسلام است. مردم خوانسار نیز عقیده خاصی به عزاداری های خالصانه شهرستان خود دارند و بنا بر این در این ایام خوانساری های مقیم در دیگر استان های كشور تمام تلاش خودرا می كنند تا در این ایام به زادگاه خویش باز گردند و در عزاداری ها و امور مربوط به عزاداری شركت نمایند.
قدمت عزاداری های حسینی در خوانسار
تعزیه خوانی در خوانسار قدمتی به درازای ۳۵۰ سال دارد. بجز بجای آوردن این آیین در دهه نخست محرم الحرام در ایام اربعین حسینی و فاصله آن تا ۲۸ صفر كه در فرهنگ عامه ایران زمین بعنوان زور چهل و هشتم معروف است، تعزیه خوانی های باشكوهی نیز برگزار می گردد كه از میان آنها تعزیه های روستای قودجانِ خوانسار شهرت خاصی دارد.
آیین های عزاداری خوانسار در لیست آثار ملی ناملموس میراث فرهنگی ایران با شماره ۶۰۱ به ثبت رسیده و مقدمات ثبت آن در سازمان بین المللی یونسكو در حال انجام می باشد. می توان اظهار داشت كه شاید تنها جایی در ایران كه نگاه موزه ای به آیین عزاداری و تعزیه خوانی نمی گردد، همین خوانسار است. از روز نخست محرم در این منطقه برنامه های عزاداری شروع می شود، اما از روز ششم به بعد تمام فعالیت های شهر تحت الشعاع این مساله قرار گیرد. در بعضی از تكایای همچون تكیه آیت الله نوررضا برنامه های محرم از اذان بامداد شروع و تا مغرب ادامه دارد و برنامه های عزاداری مختلفی همچون قرائت زیارت عاشورا، زیارت ناحیه مقدسه، سخنرانی وعاظ مشهور و مداحی بوده و پذیرایی از عزاداران نیز در بیرون از هیات انجام می شود.
گردشگری مذهبی اگر جدی گرفته شود، از دو جهت مفید می باشد. نخست اینكه به هر حال حضور توریست موجب رونق اقتصاد است و جهت دوم كه اهمیت بیشتری هم دارد این است كه می توان بوسیله صنعتی كردن گردشگری مذهبی، به ترویج اصول عقاید شیعی و محورهای فرهنگی انقلاب اسلامی ایران نیز پرداختبه دلیل رونق تعزیه خوانی بالتبع، هنرها و صنایع دستی مربوط به این آیین (یعنی جزییاتی كه موجب شكل گیری كلیتی به نام تعزیه می شوند) نیز رونق خاصی دارد و این شهرستان را دارای تاریخی غنی در حوزه مرثیه سرایی، تربیت مداحان و ذاكران، تولید آثار و صنایع دستی مورد استفاده در آیین تعزیه و... كرده است. همه ساله نیز در روزهای محرم و اربعین حسینی، علاقه مندان خیلی از جای جای ایران و بعضی از كشورهای جهان (بویژه كشورهای اروپایی) برای دیدن این آیین و مواجهه مستقیم و بدون واسطه با آن به خوانسار سفر می كنند. بدین سبب این شهرستان جاذبه های خیلی از نظر گردشگری مذهبی دارد. هرچند كه این جاذبه ها محدود به آیین های به اصطلاح ناملموس در نظر فعالان و پژوهشگران عرصه میراث فرهنگی نیست و در این شهرستان تاریخی، ابنیه تاریخی بسیاری نیز وجود دارد كه هركدام مولفه های برای گردشگری هستند.
از گردشگری مذهبی غفلت كرده ایم
متاسفانه مسئولان و دست اندركاران امور گردشگری در كشور به «گردشگری مذهبی» اهمیت چندانی نمی دهند. این نوع از گردشگری با انواع دیگر آن تفاوت های مهمی دارد. جای جای كشور ما پر است از اماكن مذهبی و تاریخی و خاص ترین آن نیز بارگاه حضرت ثامن الحجج امام علی بن موسی الرضا (ع) در مشهد مقدس است. این بنای مقدس همه ساله بیشتر ایرانیان و عراقی ها را بر حسب لزوم زیارت به خود جذب می كند و شاید برای این طیف كه خود شیعه اند، ظاهر شهر مشهد چندان مهم نباشد، اما توریست غربی كه بیشتر برای آشنایی و مواجهه با آیین های شرقی ها به ایران سفر می كنند، به مساله سنت و ساختار سنتی شهر اهمیت می دهند. آنها می خواهند یك معماری سنتی اسلامی را ببینند و نه شهری كه انواع بناهای مدرن در آن جای گرفته اند.
گردشگری مذهبی اگر جدی گرفته شود، از دو جهت مفید می باشد. نخست اینكه به هر حال حضور توریست موجب رونق اقتصاد است و جهت دوم كه اهمیت بیشتری هم دارد این است كه می توان بوسیله صنعتی كردن و توسعه گردشگری مذهبی، به ترویج اصول عقاید شیعی و محورهای فرهنگی انقلاب اسلامی ایران نیز پرداخت. بعنوان مثال اگر ما حاضریم برای ترجمه و انتشار كتاب های شیعی و آثار بزرگان دین و سیاست در عصر حاضر همچون امام خمینی(ره) و همین طور مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای، در كشورهای دیگر هزینه نماییم، با جدی گرفتن و صنعتی كردن گردشگری مذهبی، این خود گردشگران هستند كه از ایران كتاب های ما را خواهند خرید. مهم این است كه ما چه دیدی نسبت به جذب توریست داشته باشیم.
همچنین توسعه گردشگری مذهبی نه تنها می تواند تحریم های نظام استكبار جهانی را بی اثر كند، بلكه رسانه ای نیز خواهد بود برای رساندن پیام صلح و دوستی ملت ایران به دیگر كشورها. این حوزه موجب خواهد شد تا صدای ما كه شاید در خیلی از مواقع در رسانه های جهانی شنیده نشود، در دل و قلوب گردشگران (كه هركدام سفیری برای فرهنگ ایرانی اسلامی در كشور خود خواهند بود) نفوذ كند. عجیب است كه چرا گردشگری مذهبی به ویژه جذب گردشگران غربی چندان جدی گرفته نمی شود؟ ما چه از هند كم داریم كه آنها میلیون ها دلار بوسیله گردشگری مذهبی و بازدیدكنندگان بنارس به دست می آورند و توانسته اند آیین هندو را ترویج كنند، اما ما از چنین كاری عاجز هستیم؟ بگذریم.
شهرت عزاداری های سنتی خوانسار
اما اشاره شد كه عزاداری های سنتی خوانساری ها در روزهای محرم شهرت خاصی دارد. مهم ترین دلیل این شهرت، پایبندی خوانساری ها به سنت است. فضای شهری خوانسار و روستاهای اطراف نیز به نسبت دیگر شهرها سنتی تر است و سنتی مانده. آیین های عزاداری نیز در تكیه ها و حسینیه هایی برگزار می گردد كه قدمت زیادی دارند و البته در زمانه فعلی ساختار سنتی خودرا حدودا حفظ نموده اند. همین طور نوحه ها و روضه ها نیز در ادامه سنت نوحه خوانی است و فی المثل سرایندگان نوحه های جدید نیامده اند تا برای جذب جوانان، از اشعار مبتذل و ریتم های سطحی وارداتی استفاده كنند. یكی از سنت های مهم عزاداری خوانسار حركت دادن دسته های شترسوار و اسب سوار برای یادآوری عبور كاروان دوده امام حسین (ع) است و صدای شیپور جنگ و نقاره در لابه لای حركت كاروان نیز تداعی صحنه های رزم و مبارزه آن زمان است. این مراسم چند سالی كه باردیگر در دیگر مناطق ایران نیز احیا شده، اما خوانساری ها بدون انقطاع در دوره های تاریخی آنرا داشته اند.
شاید یكی از دلیلهای شهرت عزاداری های آنها و جذب مخاطبان و گردشگران بسیار از ایران و دیگر كشورها در همین پایبندی آنها به سنت نهفته باشد. سایر مناطق ایران باید بتوانند از تجربه خوانساری ها استفاده كنند.
معرفی كتاب
متاسفانه پژوهش های چندانی درباره عزاداری های سنتی در خوانسار انجام نشده است. این در صورتی است كه ما به شدت نیاز به چنین پژوهش هایی داریم تا بتوانیم ضمن ثبت این آیین ها در تاریخ به معرفی آنها به ایرانی ها ناآشنا نیز بپردازم. البته چنین پژوهش هایی می توانند با ترجمه به دیگر زبان ها سفیر خوبی برای معرفی آیین ها و عقاید شیعی و ایرانی به دیگر فرهنگ های جهان نیز باشند.
در سال قبل (۱۳۹۷) كتاب «تاریخ عزاداری های سنتی خوانسار» به قلم حمیدرضا میرمحمدی كه خود اصالتا خوانساری است و به صورت تخصصی بر تاریخ و فرهنگ خوانسار كار می كند، توسط انتشارات اندیشه و فرهنگ جاویدان در قم با شمارگان هزار نسخه، ۳۳۲ صفحه و بهای ۲۵ هزار تومان منتشر گردید. هرچند می توان اشكالاتی را بر این كتاب وارد كرد (از جمله نداشتن نگاه علمی مردم شناختی به این آیین ها) اما در كلیت برای معرفی آیین های سنتی عزاداری خوانساری ها بسیار مفید می باشد و اطلاعات خوبی را به مخاطب منتقل می كند. گویا این كتاب مقرر است ادامه پیدا كند و نویسنده مجلدات دیگری را نیز در نوبت نشر دارد.
كتاب ۵ فصل دارد كه عناوین آن به ترتیب از این قرار است: «عزاداری در روزهای محرم در خوانسار»، «عزاداری در بیوت علما در خوانسار»، «تعزیه خوانی در خوانسار»، «یادنامه ذاكران حسینی خوانسار» و «شاعران اشعار عاشورایی در خوانسار».
فصل نخست كتاب به معرفی هیات های مشهور در خوانسار و حومه مانند هیات هایی چون هیات باباسلطان، هیات حضرت ابوالفضل بیدهند، هیات باب المراد وادشت، هیات حسینی چهارباغ، هیات حیدریه جوزچه و... كه هركدام قدمتی چند صد ساله دارند، اختصاص پیدا كرده است. نویسنده در فصل دوم به معرفی محفل های عزاداری در بیوت علمای مشهور خوانسار پرداخته است همچون مجلس عزاداری در بیت خاندان شهیدی، عزاداری در منزل سید عبدالعظیم عظیمی، عزاداری در منزل سیدجمال الدین مدنی، عزاداری در بیت حجت الاسلام سیدمیرزا محمد سجادی و عزاداری در بیت ملا محمد اسماعیل سلطانی.
فصل سوم كتاب به ارائه تاریخچه ای از تعزیه خوانی در خوانسار و حومه مانند آیین های تعزیه در روستاهایی چون قودجان، كهرت و... اختصاص پیدا كرده است. معرفی تعزیه خوان های مشهور و نسخ مربوطه و تحلیل شیوه های هركدام از دیگر مباحث این بخش است. همین طور مبحثی از این فصل نیز به مساله قمه زنی در خوانسار اختصاص پیدا كرده است. گویا در گذشته قمی زنی در این منطقه رواج داشته است اما با تلاش علمای مشهور این سنت ناپسند دهه هاست كه متروك و منسوخ شده.
در فصل چهارم یادنامه ذاكران و مداحان حسینی در خوانسار درج شده و ذاكرانی چون حاج رضا انصاریان، حاج حیدر عطاری، حاج مرتضی موذنی و حاج مرتضی جعفری معرفی شده و زندگینامه مختصری از آنها درج شده است.
عزاداری های سنتی خوانساری ها در روزهای محرم شهرت خاصی دارد. مهم ترین دلیل این شهرت، پایبندی خوانساری ها به سنت است. فضای شهری خوانسار و روستاهای اطراف نیز به نسبت دیگر شهرها سنتی تر است و سنتی مانده. آیین های عزاداری نیز در تكیه ها و حسینیه هایی برگزار می گردد كه قدمت زیادی دارنددر نهایت نویسنده فصل پنجم كتاب نیز به معرفی شاعران اشعار عاشورایی در خوانسار طی سده های گوناگون پرداخته شده است. شاعرانی چون محود جواد ولایی، حسینعلی ساعی، عبدالحسین امینی، اسماعیل حكیم الهی، میرزا احمد منظور، حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ حسین انصاریان (واعظ مشهور این روزها كه در تهران ساكن است و منبر می رود اما اصالتی خوانسازی دارد) شیخ محمد باباسلطانی، سید مرتضی علوی، محمد مهدی طریقت، سید كمال الدین نبوی، عبدالله كامران و حكیم زلالی خوانساری در این بخش معرفی شده اند. كتاب تصاویر خوبی نیز از عزاداری ها دارد.
نویسنده مطالعات میدانی بسیار خوبی انجام داده و می توان اظهار داشت كه نكته ناگفته ای از آیین های عزاداری در خوانسار را باقی نگذاشته است. آنچه از نظر تاریخی بر غنای این پژوهش افزوده ارائه اسناد و مدارك فراوان و تصاویر مربوط به سابقه عزاداری سنتی است. بیشتر مطالب ارائه شده در تاریخچه هیات های مذهبی در این شهر به صورت میدانی مورد مطالعه قرار گرفته و برای اولین بار در این كتاب انتشار یافته اند. البته باید اشاره نمود كه مسئولان هیات ها نیز گویا همكاری خوبی با نویسنده و پژوهشگر داشته و اسناد را بدون كم و كاست در اختیارش گذاشته اند.
از این نظر كتاب «تاریخ عزاداری های سنتی خوانسار» با كتاب مهم «تاریخ تكایا و عزاداری قم به انضمام تذكره شعرای مرثیه گوی قم و برگ هایی از نسخه خطی انجمن ادبی گلشن شیوا» نوشته مهدی عباسی قابل مقایسه است. این كتاب كه در سال ۱۳۹۱ توسط بنیاد قم پژوهی و با همكاری انتشارات نورمطاف در دسترس مخاطبان قرار گرفت، فصلی نوین را در مطالعات و تاریخ نگاری های مربوط به آیین های عزاداری در ایران گشود. متاسفانه تابحال نه تنها نقد كه حتی مروری نیز بر این كتاب مهم نوشته نشده و ارزش كار نویسنده آن یعنی مهدی عباسی برای عموم مخاطبان و حتی مورخان و پژوهشگران تخصصی این حوزه نیز نمایان نشده است.
هرچند كه كتاب خالی از تحلیل های مردم شناختی و همین طور خالی از مطالعات میان رشته ای در این حوزه می باشد، اما منبع خوبی است برای معرفی یكی از آیین ها و سنت های مهم ایران شیعی. این آیین ها در سراسر ایران بنا به خاصیت های منطقه ای وجود داشته اند، اما متاسفانه در روند تحولات مدرنیته در ایران، یا بطور كل فراموش شده و یا استحاله پیدا كرده اند. البته در این میان مردم خوانسار به خوبی توانسته اند كه به حفظ سنت های خود در بطن و ساختار جامعه شان بپردازند.
فرهنگ ایران منابعی مانند «تاریخ عزاداری های سنتی خوانسار» بیشتر از پیش نیاز دارد. منابعی مانند این كتاب قابلیت ترجمه شدن به زبان های زنده دنیا را دارند. فواید بسیاری بر این ترجمه ها مترتب است؛ نخست اینكه همانطور كه گفته شد در زمینه جذب توریست مذهبی موثرند و دیگر آنكه می تواند زمینه های گفت وگوی میان فرهنگ ها را فراهم آورند. باوجود گسترده شدن و ساده تر شدن راه های ارتباطی اما هنوز هم غربی ها (حتی پژوهشگران و مردم شناسان آنها) از درك صحیح آیین های شرقی و ایرانی عاجزند و شاید چنین كتاب های بتواند این درك را افزایش دهد.
منبع: جاوید شو
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب