آشنایی با ملیت آمازیغ در الجزایر - ۳
تلاش استعمار فرانسه برای محو قرآن و زبان عربی در ملیت آمازیغ
الجزایر سال ها مستعمره فرانسه بود. استعمار در این كشور كوشش كرد تا قرآن و زبان عربی را از فرهنگ ملیت آمازیغ حذف كند و میان آنها و مردم الجزایر تفرقه بیندازد.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: تابحال دو قسمت از سلسله گزارش های «آشنایی با ملیت آمازیغ در الجزایر» از تولیدات بخش پژوهش های رایزنی فرهنگی ایران در الجزایر، انتشار یافته است. در این دو گزارش درباره تاریخ این قوم و همینطور زبان و آداب و رسوم آنها و چگونگی پذیرش اسلام توسط آنان بعد از فتح شمال آفریقا به دست مسلمانان، صحبت به میان آمد. گزارش نخست را از اینجا و گزارش دوم را از این نشانی می توانید مطالعه کنید. در ادامه با سومین (آخرین) این سلسله گزارش های همراه شوید که تحولات سیاسی و اجتماعی این قوم – ملیت در دوران معاصر را بررسی نموده است.
سیاست تفرقه بینداز و حکومت کن استعمار فرانسه
عرب های فاتح شمال آفریقا تلاش کردند تا آمازیغی ها زبان اصلی خویش را حفظ کنند و آنها را مجبور نکردند تا هویت و فرهنگ آمازیغی خویش را رها کنند. این میان در طول تاریخ دولت های کوچکی در الجزایر بر سرکار آمد، تا نوبت به حکومت عثمانی رسید. پس از آن استعمار فرانسوی بر الجزایر حاکم شد که در این سرزمین فساد کرد و بنابر گفته‌ی عثمان السعدی پژوهشگر الجزایری (مرکز بیروت تحقیقات استراتژیک)، پیش از اینکه فرانسوی ها به الجزایر وارد شوند، هیچ آمازیغی مخالف عرب ها و یا مایل به جایگزینی زبان آمازیغی به جای زبان عربی نبود. اما هنگامی که فرانسوی ها آمدند، به پخش دروغ ها و چرکین کردن دل های بربرها ضد عرب ها مشغول شدند و روی برانگیختن اختلافات داخلی متمرکز شدند تا سیاست «تفرقه بینداز و حکومت کن» را پیاده کنند. آنها برای اجرای نقشه خود، بر انجام اقداماتی در مناطق قبایل که پیش از اشغالگری به نام «زواوه» نامیده می شد تاکید نمودند، چون این منطقه نزدیک پایتخت بود که بیشتر فرانسوی ها در آن (زواوه) ساکن بودند، بنابراین زبان فرانسه و دین مسیحیت رادر آن ترویج می کردند.
«کابتن لوگای» پژوهشگر فرانسوی و مسئول آموزش در الجزایر، خطاب به معلمان فرانسوی که قرن نوزدهم در منطقه‌ی قبایل درس می دادند، اظهار داشته بود: همه چیز را به بربرها یاد دهید مگر زبان عربی و تعالیم اسلامی. کاردینال «لافیجری» (CH.M.Lavigerie) در کنفرانس تبلیغ مسیحیت که در سال ۱۸۶۷ م در سرزمین قبایل برگزارشد، اظهار داشت: «رسالت ما این است که بربرها را در تمدن خودمان که تمدن پدرانشان هم بود، ادغام نماییم، و به جهت اینکه این بربرها را از قرآن شان جدا نماییم، یا باید فرانسه به آنها انجیل بدهد، یا آنها را به صحرای بی آب وعلف و دور از جهان متمدن، بفرستد.
چند سال پیش از استقلال یعنی در دهه‌ی چهارم قرن بیستم، شخص مهمی به نام «شاتینیون» بعنوان حاکم کل الجزایر تعیین شد. این شخص قصد کرد که حزب مردم الجزایری را که مردم از آن پشتیبانی می کنند، متلاشی و مردم را از دین بیزار کند. او تنها راه این کار را در متلاشی کردن این حزب از داخل و از راه ایجاد تعصب بربری یافت. بنابراین به مزدوران امنیتی فرانسوی در داخل حزب اطلاع داد تا مساله بربریت را ترویج کنند.
عده ای از آنها از دانشسرای معلمان «بوزریعه» اطلاعیه ای را منتشر نمودند. در آن قومیت عربی را مورد حمله قرار دادند و مفهوم ملی گرایی را در حزب که بر مبنای عربیت و اسلام پایه گذاری شده بود، مورد انتقاد قرار دادند. آنها شعار الجزایر بربری را مطرح نمودند و توانستند «حسین آیت احمد» را فریب دهند. رهبری حزب با قاطعیت در مقابل این امر ایستاد و سران فتنه را از حزب اخراج کرد، که یکی از آنها به عضویت حزب کمونیست الجزایر در آمد و بعدها رئیس حزب شد. حسین آیت احمد هم متوجه اشتباه خود شد و رهبری حزب، وی را از ریاست تشکیلات نظامی و سری حزب خلع کرد. بهترین فردی که این توطئه را توضیح داده است، «یوسف بن خده» در کتاب خود بود که تحت عنوان «توطئه بربریت» یک فصل را به این مورد اختصاص داد. هنگامی که الجزایر مستقل می شود، حسین آیت احمد دشمنیش را با زبان عربی ادامه می دهد، و در تاریخ ۲۷/۱۲/۱۹۹۰ رهبری تظاهرات بر ضد تعمیم زبان عربی در کل الجزایر را به عهده می گیرد.
مرحوم حسین آیت احمد، مجاهد و رئیس حزب جبهه نیروهای سوسیالیست
بعد از استقلال الجزایر، زبان عربی به جای زبان فرانسه قرار گرفت و حکومت های بعدی هم به علت توجه و اهتمام به قومیت عربی، برنامه های بسیار برای ترویج زبان عربی اجرا کردند. فرانسوی ها آرام نگرفتند و تلاش کردند تا نقشه بربری خویش را اجرا کنند. بنابراین آکادمی بربری را در سال ۱۹۶۷ م در دانشگاه «پاریس ۸ فانسین» تاسیس کردند.
بعد از ۱۰ سال فرانسه ده ها فارغ التحصیل در زبان عربی با مدارک کارشناسی ارشد و دکترا تربیت کرد که مشهورترین آنها «سلیم شاکر» بود و آنها را به عضویت سازمان امنیت فرانسه در آورد. همینطور زبان آمازیغی را توسعه داد تا بعنوان حریفی برای زبان عربی در آید. این فارغ التحصیلان به کمک اساتید خود، کلماتی را که بویی از زبان عربی و اسلامی داشت، به زبان بربری تغییر دادند.
آنها این کار تبدیل مفهوم کلمات را آنقدر بد انجام می دادند که حتی دانشمندان زبان شناس فرانسوی هم به این کار اعتراض کردند. همچون آنها سه نفری بودند که مقدمه‌ی فرهنگ لغت «زبان قبایلی» را در سال ۱۹۸۲ م نوشتند. این لغت نامه تالیف «پدر دالیه» بود، که در پیش از انتشار این فرهنگ لغت دار فانی را وداع گفت. او دانشمندی بود که بی آلایش به زبان بربری پرداخت و آنرا از ریشه های عربی می دانست. آن سه نفر از شاگردان او بودند. نام آنها عبارتند از «مادلین آلاین»، «جاک لانفری» و «پیتر ریسینک».
از مثال هایی که دکتر عثمان سعدی ذکر کرده، تغییر سلام کردن از عبارت (السلام فلاّون)، که آمازیغی ها در لهجه های خود ماند لهجه‌ی قبایلی، از آن استفاده می کردند، به عبارت (ازّول فلاّون) است. در حالیکه کلمه «ازول» در هیچیک از لغت نامه های آمازیغی وجود ندارد. و فقط کلمه «ازّو» به مفهوم خار به این کلمه شبیه تر است. کاربری ده ها کلمه‌ی دیگر هم از عربی به بربری تغییر کرده است. (۱)
در این رابطه «جاک بیرک» شرق شناس فرانسوی و مترجم قرآن کریم به زبان فرانسوی و مولود در الجزایر می گوید: «از اشتباهات بزرگ است که زبان بربری را در کنار زبان عربی و بعنوان زبان دوم در کشورهای مغرب عربی به رسمیت شناختند. من معتقد نیستم که درخواست تغییر زبان صحیح است، چونکه که هواداری از کشور را تقسیم می کند.» «بیرک» مدیر بارزترین دانش سرا در پاریس (کولژ دو فرانس) بود. او خویش را شهروند الجزایری می دانست و زبان عربی را به صورت کامل فراگرفته بود و بدون تپق زدن به این زبان سخن می گفت. هنگامی که دار فانی را وداع گفت، وصیت کرد تا کتابخانه پرحجمش به کتابخانه شهر «فرنده» الجزایر که در آن شهر به دنیا آمده بود، اهدا شود.
بربرها تلاش کردند تا خلق وخوی بربری را در منطقه «الأوراس» محل سکونت قبیله «الشاویه»، ترویج کنند تا دوستی آنها را به دست بیاورند تا بتوانند قوی تر شوند. «سعید سعدی» رئیس حزب «تجمع برای فرهنگ و دمکراسی» در سال ۱۹۹۰ می گوید: «تصمیم گرفتم درهای ورود به منطقه الاوراس را برای بربرها بازکنم و صدها جوان از قبایل دو شهر «تیزی و زو» و «بجایه» جمع کنم و به همراه آنها به یک سفر میدانی به سرزمین الشاویه ببرم.»
اما در فاصله ۱۰ کیلومتر از شهر «باتنه» جوانان قبیله الشاویه راه را بر این قافله بستند و آنها را تهدید کردند به همان جایی برگردند که از آن آمدند وگرنه اتوبوس ها را به آتش خواهند کشید. آنها سعید سعدی و همسرش را به گروگان گرفتند. مرزبانان هفت ساعت در جست وجوی آنها بودند و سرانجام آنها را یافتند در حالیکه گروگان گیران ابتدا آنها را به مسجد برده، شهادتین را به آنها تلقین کرده و آزاد کرده بودند.
سعید سعدی، رئیس حزب تجمع برای فرهنگ و دمکراسی
تحصیل کرده های بربری در فرانسه، آرامش نمی یابند تا اینکه منطقه کوه های الاوراس را با مناطق دیگر بربری متحد کنند، چونکه معتقدند که منش بربری محقق نمی گردد مگر هنگامی که همه مناطق آمازیغی با همدیگر متحد شوند. بنابراین کنگره به اصطلاح بربری در سال ۱۹۹۶ م مقرر کرد که کنفرانسی در شهر «باتنه» مرکز منطقه الاوراس، با حضور دو هزار نفر از بربرهای سراسر جهان، برگزار گردد. البته با همکاری «احمد أویحی» رئیس دفتر رئیس جمهور وقت، شخصیت های قبیله الاوراس با برگزاری این کنفرانس مخالفت کردند.
به همین مناسبت، «عثمان سعدی بعنوان یک آمازیغی شاوی (منسوب به الشاویه) و رئیس جمعیت جزایری دفاع از زبان عربی، مقاله ای در هفته نامه «الشروق العربی» تحت این عنوان نوشت: «آیا تحصیل کرده های بربری در فرانسه در شوراندن مردان با غیرت قبیله الاوراس موفق می شوند؟» عثمان سعدی می گوید: «قبیله الشاویه این مقاله را خواند و برخی از افسران ارتش آزادیبخش در «باتنه» جمع شدند و بیانه ای را که مخالف برگزاری این کنفرانس است، امضا کردند.
مجاهدین هم از کوه های الاوراس پایین آمدند و در دیداری با آقای «جباری» والی باتنه گفتند: «اگر دولت با برگزاری این کنفرانس با حضور دو هزار نفر اصرار دارد، پس باید دو هزار قبر برای دفن آنها در منطقه الاوراس حفر کند.» بنابراین «امین زروال» رئیس جمهور دستور لغو برگزاری این کنفرانس را صادر کرد. شورایعالی آمازیغی وابسته به ریاست جمهوری بر ضد من (عثمان سعدی) شکوایه ای به تهمت کوشش برای عدم برگزاری این کنفرانس تنظیم کردند. آنها از من خواستند که چهار میلیون دینار الجزایری که دولت برای مقدمات برگزاری این کنفرانس هزینه کرده بود، پرداخت کنم.
عثمان سعدی، رئیس جمعیت جزایری دفاع از زبان عربی
یکی از بازرگانان بزرگ اعلام نمود: «باید بر ضد عثمان سعدی حکم صادر شود. دادگاه ابتدایی در «حسین دای» بر ضد من حکم صادر کرد، اما دادگاه تجدیدنظر سه صفر آنرا حذف نمود و فقط سه هزار دینار مرا جریمه کرد. بازهم اصرار بر تجدیدنظر بر این حکم کردم. ۷۴ وکیل دادگستری از سراسر الجزایر کاندید شدند تا از من دفاع کنند و حتی وکلایی از سایر کشورهای عربی امادگی خویش را برای دفاع از من اعلام نمودند. دادگاه معروفی شد که با برائت من به پایان رسید. بربرها صدها نفر را جمع کردند و محل دادگاه را که نیروهای امنیتی از آن محافظت می کردند، محاصره کردند. در این نشست شیخ عبد الرحمن شیبان القبایلی رئیس جمعیت علمای مسلمین الجزایری، بعنوان پشتیبان من حاضر بود و حکم به برائت من صادر شد. مساله عجیب این بود که قاضی که بر ضد من حکم صادر کرد، عرب و قاضی که حکم به من برائت داد، آمازیغی بود.»
وی افزود: «موضع گیری آمازیغی های آزاده برای مقابله با این تعصب بربری، این گرایش و این تعصب را ضعیف کرد. در دادگاه تجدیدنظر دفاعیه ای را عرضه دادم که در آن عربیت آمازیغی ها را تبیین کردم. نه با ملی گرایی و گرایش بربری، که این دفاعیه در خیلی از نشریه های الجزایری و عربی منتشر گردید. همین دفاعیه را در کتاب «جمعیت جزایری دفاع از زبان عربی» آورده ام. (۲)
تلاش ها برای تثبیت فرهنگ آمازیغی به ثمر رسید
عبدالعزیز بوتفلیقه رئیس جمهور الجزایر، سال ۲۰۱۷ م، دستور داد که روز اول سال آمازیغی در این کشور تعطیل رسمی باشد. تعطیلی رسمی ای که برای به رسمیت شناخته شدن آن از قبل بهای زیادی پرداخت شده بود. مانند تعطیلی روزهای اول سال های هجری و میلادی و بقیه مناسبت های دیگر. این تصمیم بر مبنای خواسته های آمازیغی ها گرفته شده است؛ بگونه ای که بوتفلیقه رئیس جمهور، چنین تصور کرد که این اقدام جدید در زمانی که کشور با چالش های داخلی و منطقه ای روبه رو است، به نفع هویت ملی با پایه های اسلامی، عربی و آمازیغی است و وحدت و استقرار را در میان هموطنان باز می گرداند.
روز اول سال آمازیغی «ینّار» نامیده می شود و این روز برابر است با ۱۲ ینایر (ژانویه) میلادی (۲۳ دی ماه) نام دیگر این روز «إیض ینایر» است و در این روز جشنی برای احیای آیین های آمازیغی برپا می شود.
اما در ارتباط با زبان آمازیغی، این زبان در سال ۲۰۱۶ م بعنوان یک زبان رسمی شناخته شد، این در شرایطی است که زبان عربی زبان ملی و رسمی کل کشور است. همینطور یک آکادمی برای آموزش زبان آمازیغی تاسیس شد. این تصمیم ناگهانی اتخاذ نشده است، چونکه که مراحل زیادی طی شد، که مهم ترین آنها عبارتند از: در سال ۱۹۹۶ م، قومیت آمازیغی بعنوان یکی از پایه های هویت ملی در کنار عربیّت و اسلام در قانون اساسی الجزایر شناخته شد.
سال ۱۹۹۵ م، در بعضی از مناطق کشور، زبان آمازیغی وارد کتاب های درسی شد و در سال ۲۰۰۲ م، دولت الجزایر و به دستور بوتفلیقه رئیس جمهور، زبان آمازیغی را بعنوان زبان ملی دوم کشور به رسمیت شناخت. همینطور در سال ۲۰۰۹ م، یکی از کانال های تلویزیونی رسمی کشور، شروع به پخش برنامه هایی به زبان آمازیغی (با همه‌ی لهجه هایش)، کرد. لازم به ذکر است که لهجه های گوناگونی از زبان آمازیغی مانند (القبایلیه، الشاویه و المزابیه) در الجزایر وجود دارد.
برخی از آمازیغی ها حادثه ای را با نام «بهار آمازیغی» گرامی می دارند. در سال ۱۸۹۰ م حکومت الجزایر به علل سیاسی و امنیتی، از برگزاری یک شب شعر «مولود معمری» جلوگیری کرد و بنابراین تظاهرات بزرگی برای برانگیختن انگیزه های هویتی، به راه افتاد. در سال ۲۰۰۱ م هم در منطقه القبایل، اعتراضات گسترده ای صورت گرفت که به خاک و خون کشیده شد و آمازیغی ها، این حوادث را به نام «بهار سیاه» می نامند. این تظاهرکنندگان را جنبش جدایی طلبانه «ماک» تحریک می کرد.
و لازم به ذکر است که منطقه‌ی القبایل برعکس آنچه که گفته می شد، از بعضی از مناطق عربی در منطقه «الهضاب العلیا» یا مناطق جنوبی، رشد و توسعه بیشتری یافت. همینطور فرزندان این منطقه، پست های مهم سیاسی و دیپلماتیک را به عهده گرفته اند و شاهد آن، حضور پررنگ آمازیغی ها در هر حکومت جدیدی که در الجزایر تشکیل می شود، است.
پی نوشت ها
۱. تحقیق دکتر عثمان سعدی، «النزعه البربریه» (گرایش بربری) – مرکز بیروت لدراسات الشرق الاوسط.
۲. پانزده سال از مبارزه در خدمت به زبان عربی صادره در سال ۲۰۱۵ م.
منبع: جاوید شو
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب