یوسف بلاساغونی؛ از شاگردی ابن سینا تا حاجبی دربار
نویسنده نخستین كتاب تركی اسلامی كیست؟
جاوید شو: یوسف خاص حاجب بلاساغونی دانشمند، شاعر، سیاست مدار و نویسنده نخستین كتاب تركی اسلامی است. او را از شاگردان ابن سینا خوانده اند و مقبره او هم اینك در كاشغر چین مورد احترام مسلمانان است.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ، بخش پژوهش های رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قرقیزستان در تازه ترین گزارش ارسالی خود به مهر، یکی از مهم ترین دانشمندان و حکمای آسیای مرکزی را معرفی کرده است. یوسف خاص حاجب بلاساغونی نام این دانشمند برجسته و اثرگذار می باشد. او را از شاگردان ابن سینا دانسته اند و برخی نیز در این انتساب شاگردی تشکیک کرده اند، چونکه سال های فراگیری علم او با ایام گرفتاری های سیاسی ابن سینا منطبق است. این گزارش را در ادامه بخوانید:
یوسف خاص حاجب بلاساغونی دانشمند، شاعر، سیاست مدار و نویسنده نخستین کتاب ترکی اسلامی در سال ۱۰۱۵ و بنا بر اطلاعات دیگر در سال ۱۰۱۶ در شهر بلاساغون (تقماق کنونی در قرقیزستان) مرکز حکومت قراخانیان در کشور قرقیزستان کنونی به دنیا آمده است. اطلاعات درباب او منحصر به خود اثر وی و مقدمه های الحاقی سه نسخه خطی موجود است که بعدها به کتاب الحاق شده است. وی علاوه بر ترکی، زبان های فارسی، عربی و علوم زمان خود همچون فلسفه، ریاضی، پزشکی، نجوم، هنر، ادبیات و… را فرا گرفت. برخی او را بعنوان شاگرد ابن سینا می دانند.
اثر منظوم وی «قوتادغوبیلیگ» نام دارد و نگارش این کتاب را در بلاساغون آغاز نموده و پس از ۱۸ ماه در کاشغر به انتها رسانده و آنرا به تمغاچ بغراخان ابوعلی حسن بن سلیمان ارسلان قراخانی تقدیم کرده است و در مقابل؛ عنوان و مقام خاص حاجب را که یکی از مقام های والای دربار بوده است را از وی گرفته است.
قوتادغوبیلیگ در ۶۶۴۵ بیت به وزن متقارب مقصور «فعولن، فعولن، فعولن، فعول» در شکل مثنوی سروده شده است. این مثنوی گرانقدر از اولین آثار اسلامی محسوب می شود. چهار شخصیت اثر، نمادهای عدالت، دولت، عقل و قناعت هستند. گون دوغدی سمبل عدالت، آی دولدی نماد دولت، اوغدولموش نماینده عقل و اودغورموش نماینده قناعت هستند. در این مثنوی که بیشترین سهم آنرا مناظرات قهرمانان تشکیل می دهد، بعد از توحید و نعت از آفرینش کائنات، اهمیت علم، اخلاق نیکو، فضیلت انسان، اهمیت زبان، قدرشناسی انسان از نعم الهی و ستایش از دادگری های پیران قبایل سخن می رود و سپس شاعر وارد داستان تمثیلی اصلی می شود.
قوتادغوبیلیگ باتوجه به موضوع و نام آن، از نوع آثاری است که در ادبیات عربی و فارسی زیر اسامی آداب الملوک، سعادتنامه، سیاستنامه، نصیحه الملوک و… برای نشان دادن طریق عدالت و کشورداری تالیف شده اند.
یوسف خاص حاجب، بدانگونه که از قوتادغوبیلیگ برمی آید با فلسفه یونان، آثار متفکران عالم اسلام نظیر الکندی، فارابی و ابن سینا آشنا بوده است. در کتاب خود داستان هایی از حضرت موسی، حضرت عیسی و اسکندر ذوالقرنین می آورد. حتی به فرازهایی از شاهنامه فردوسی اشاره می کند.
یوسف بلاسوغونی در قوتادغوبیلیگ، دانش بشری را به سه قسم تقسیم می کند:
۱- آویچغا سوزو (سخن شفاهی پیران و دانش سالخوردگان)
۲- بیلیگلیک سوزی (آثار مکتوب اندیشمندان)
۳- شاعر سوزو (ادبیات منظوم)
قوتادغوبیلیگ گذشته از ارزش محتوایی آن از جهت تاریخ زبان نیز شایان دقت و اهمیت است. در این اثر به اشکال کهن خیلی از ضرب المثل ها و کلمات قصار رایج در ترکی بر می خوریم، بعنوان مثال:
اوکوش کورکی تیل اول، بو تیل کورکی سوز
کیشی کورکی یوز اول، بو یوز کورکی کور.
از این اثر سه نسخه خطی در کتابخانه های وین، قاهره و فرغانه موجود است، اولین بار هرمان وامبری اسلام شناس مجار، نسخه کتابخانه وین را که به البای اویغوری منتشر ساخت. سپس ویلهلم رادلف آنرا با توضیحات کافی در پترزبورگ چاپ کرد.
بسیاری از اقوام ترک زبان این اثر را اولین شاهکار ادبیات مکتوب دوره اسلامی خود می دانند. برخی پژوهشگران معتقد هستند که یوسف بلاساغونی در سن ۵۵ سالگی درگذشت و ظاهراً در قسمت جنوبی شهر کاشغر در محلی به نام پایپاپ چین به خاک سپرده شده است.
در بیشکک پایتخت قرقیزستان مجسمه یوسف بلاساغونی نصب شده است. دانشگاه ملی این کشور نیز در سال ۱۹۹۲ م. به نام بلاساغونی نامگذاری شده است. چند خیابان در این کشور به نام این متفکر بزرگ ترکی است. تصویر خیالی وی روی اسکناس ۱۰۰ صومی قرقیزستان چاپ شده است. نام یوسف خاص حاجب نام خیابان هایی در شهرهای تاشکند، اندیجان و سمرقند ازبکستان است.
منبع: javidsho.ir
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب